توانایی قالبسازی در گچکاری
برای قالبسازی در گچکاری ابتدا گرد گچی را به اصطلاح معماری گچ پشت گرمایی می نامند تهیه و در حالت زنده در ظرفی با آب مخلوط می نمایند برای قالب سازی ابتدا دو قطعه شمش آماده را بفاصله مطلوب روی زمین گذارده و با وجب و گام رویه اندازه مورد نظر را تنظیم می نمائیم.
در محله بعدی قالبسازی در گچکاری گچ ساخته شده را داخل شمش ها ریخته و با ماله روی آنرا صاف نموده. ضخامت این گچ از یک تا ۴ سانتیمتر بنا به تشخیص استاد کار و محل نصب مورد نظر تعیین می گردد. بیست ساعت پس از خودگیری گچ قطعات را با کارد بریده و روی آنرا شماره گذاری کرده و قطعات را، پنجره ها، پرده ها، زاویه بالای اتاق ها، سقف های کاذب و غیره نصب می نمایند.
تردید نسبت بندهای قطعات مجدداً از گچ زنده بندکشی و بهم اتصال داده می شود. پس از به وجود آوردن فرم مورد نظر و کنگره دادن لبه گچ ها با زغال روی گچها نصب شده را خط کشی نموده و اضافه و ناهمواری ها را با چاقو بریده تا بشکل مورد دلخواه نمایان گردد.
در مرحله بعدی قالبسازی در گچکاری از همان گچ زنده روی تخته گچی انداخته و گل و برگهایی را به شکل دلخواه روی کاغذ کشیده و روی خطهای کاغذ را با سوزن سوراخ نموده و بدین ترتیب آن کاغذ را الگوی کار قرار می دهیم، کاغذ را روی گچهای نیم خشک نصب کرده با کیسه گرده (دوده سیاه یا رنگی یا گل ماشی را داخل کیسه گرده ریخته) همانطور که در بخش گرته اندازی گفته شد بر روی کاغذ کوبیده و این قدر کیسه گرده را بدور کاغذ حرکت داده تا نقطهای رنگی گچ دیده شود، سپس کاغذ را برداشته و به نقطه مقابل وارونه می کنند، آنطرف نیز تکرار می شود و بعد خط های نقطه ای که بهم متصل و یا روی خطوط شکاف زده و با برداشتن زیر و رو آن گل و برگها تشکیل و صاف و پرداخت می گردد و با تزیین زیبایی برای نقاشی آماده می شود و نیز در اتاق ها ابزارهای گچی بوسیله تخته چوبی که برعکس فرم مورد «دلخواه» بریده و سائیده می شود. به همین صورت شکل می گیرد.
قالب گچی
برای تهیه قالب گچ و قالبسازی در گچکاری قوس مورد نظر را روی زمین مسطحی رسم می نمایند، طرف خارج آنرا آجر می چینند و به فاصله ده تا پانزده سانت از کمان و سوم قسمت داخل آن را نیز آجر چین می کنند سپس مقداری ماسه بادی و یا خاک اره یا پودر سنگ الک شده ریخته و بطور یکنواخت داخل آجرها چیده شده می پاشند تا قالب گچی به زمین نچسبد و براحتی از جا کنده شود، سپس به مقدار لازم گچ عسلی ساخته و بر حسب ضخامت قالب را پر می کنند. برای استحکام بیشتر چند رگ نی یا میله فلزی یا کنف داخل آان گذاشته و بقیه آن را نیز با گچ عسلی پر می کنند و در صورتی که بخواهند قالب گچی سبک بوده و حمل آن آسانتر باشد، آنرا نیز با نوک تیزه نصف می کنند و یا از ابتدا یک لنگه قالب ریخته و لنگه دیگر آنرا پس از پاشیدن خاک و آجر چینی مجدد روی لنگه اول می ریزند.
- قالبندی طاقه ها: برای پوشش قوسها داخلی دهانه کار را قالب بندی می کنند تا قوسی موردنظر را روی آن بسازند.
- قالب بندی: ابزار مختلف و بطریق گوناگون شکل می گیرد.
- قالب گچی: تیغه های گچی به فرمهای مختلف است که در بنایی و به ویژه برای اجرای کاربندیها و … آن را روی زمین می سازند و در کار می گذارند.
- قالب کاربندی: در پشت کاربندی شبکه ای از قالب های کاربند ساخته می شود که وزن کاربندی را تحمل می کند.
برای اینکه بتوان براحتی طرح هایی که با گچ قالب گیری نموده ایم را از قالب خارج نمایم می بایستی قبل از ریختن گچ در قالب را با روغن آغشته نموده و با قلم مو قالب را کمی چرب نمائیم تا پس از ریختن گچ در قالب و گرفتن گج از جداره قالب جدا شود. الگوی سه بعدی یا کالبدی که مجسمه ای را در داخل یا روی آن شکل می پذیرد. قالب ها را به روش های مختلف با استفاده از موادی چون گچ پاریسی، ژلاتین، وینیلی، فایبرگلاس و لاستیک تهیه می کنند؛ و کاربرد آنها معمولا در مدلسازی از مجسمه اصلی و یا تبدیل مجسمه خراب شدنی به ماندنی است.
قالب ممکن است یک تکه (برای نقش برجسته) و چند تکه برای مجسمه همه جانبی ساخته شود. قالب گیری با گچ متداولترین روش در هنرکده ها برای تهیه قالب یکبار مصرف می باشد. در زیر چند اصطلاح از قالبسازی بطور مختصر آوده شده.
پایین آوردن هوای کار: به منظور ترسیم یا تهیه قالب از یک ترک سفت کار گنبد، دور، گلدسته و … در مرمت پایین آوردن قالب کاربندی برای کاربندیها معرق ابتدا قالب گچی گرفته می شود. (از روی آلتهای موجود در کاربندی گچی). روی زمین پارچه کاشی را درست می کنند و در جای خود وامی دارند.
- رکاب: وسیله ای است فولادی به شکل گیره که در کاربندی برای واداشتن قالب های گچی جهت ساخت قالب های فرعی کاربندی استفاده می شود.
- چوب پا قالب: برای بستن پای قالبهای رومی به کار می رود.
- قالب (تی): یا قالب تیره شمشیری؛ قالب گچی گنج کار است برای ساختن گیلویی ها به کار می رود.
شناسایی اصول ایمنی و حفاظت در قالبسازی در گچکاری
رعایت اصول ایمنی و زاویه بالای اتاق ها، سقف های کاذب و … یکی از مواردی می باشد که باید رعایت شود. در هنگام نصب مراقب ارتفاع بوده و اطمینان از محکم بودن زیر پایی ها و داربستها و رعایت موارد ایمنی در جابجایی قالب های گچی ساخته شده بر روی زمین و حمل ونقل و نصب آنها در ارتفاع و استفاده از چوب پا قالب برای بستن پای قالبها.
آشنایی با ابزار و وسایل قالبسازی در گچکاری
ابزارها و وسایل قالبسازی در گچکاری عبارتند از:
- تخته چوبی که به اشکال مختلف و با توجه به طرح های مورد نظر بریده و آماده گردیده که به آن ابزار یا کشویی می گویند.
- شمشه که جهت قالب گیری و آماده کردن قالب جهت ریختن گچ که ضخامت آن از یک تا ۴ سانتیمتر می باشد که پس از آماده شدن بصورت قطعات گچی بریده و آماده نصب می گردد. از چوب یا فلز صاف و بلند که به عنوان الگوی خط راست برای تسطیح ملات های اندود جاسازی کردن و ابزار زدن بر سطح کار استفاده می شود.
- چاقو یا کارد یکی دیگر از ابزار جهت برش دادن قطعات گچی می باشد.
- بوم خوار، همان گونه که از اسمش پیداست، برای تمیز کردن زمینه بوم کار استفاده می شود.
قلم های مخصوص قالبسازی در گچکاری
قلم های مخصوص در قالبسازی در گچکاری عبارتند از:
- قلم آهنی با نوک تیز و نرم، خطوط ضخیمتر و امکان تنوع بیشتر جهت بوجود آوردن فرم مورد نظر و کنگره دادن لبه گچها در قالب سازی مورد استفاده قرار می گیرد.
- قلم فولادی که نوک آن اندکی خم شده. اگر هنگام کشیدن خط قلم را بچرخانید و یا با کناره آن خط بکشید خطوطی با پهناهای متفاوت بدست می آید. نوک قلم آهنی معمولی را در صورتی که فلز آن نرم باشد با فشار دادن روی سطح سفت می توانید خم کنید.
- قلم سوزنی که از آن در گچبری برای طرح خطوط بریده و خشک مناسب می باشد و برای گل اندازی گلها استفاده می شود.
- نقالی: برای زیر و رو کردن کارهای گچبری و ساخت و ساز، گل و برگ و ساقه بکار می رود.
- وردنگی: نوعی قلم گچبری است که برای خط کشی کردن جای گرته شده استفاده می شود که بعد از این عمل، بتوان برش را انجام داد. حال اگر با وردنگی خط بدست نیامده و در اثر بی احتیاطی قسمتی از گرته پاک شود دوباره کار گرته را باید انجام داد، که این کار باعث هدر رفتن وقت شده و گاهی در هنگام گرته مجدد طرح ممکن است طرح بر روی طرح قبلی نگیرد و جابجا شود. لذا هنگام کار با این وسیله بایستی دقت لازم را نمود. تا دوباره کاری صورت نگیرد.
- دَمُبر دوسر: از لبه پهن آن برای گچ اندازی و دو گچه کردن گلها استفاده می شود و از لبه تیز ان برای برشی استفاده می گردد.
- دَمُبر: ابزاری برای بریدن گچ از قسمت بالای آن استفاده می شود.
- قلم مغار: وسیله ای است که برای لایه برداری مورد استفاده قرار می گیرد (مانند مغار نجاری). بوسیله قلم گچبری، قلم برش مسیر زمینه ها به شکل پخ بریده شده، گچ زمینه خالی شده و بوسیله سایر قلم های گچ بری عمل برشی های بعدی و در نتیجه پرداخت زنی بوسیله قلمها مختلف ریز و درشت انجام می شود. پنبه آب عمل پرداخت زنی نقش های گچبری بوجود می آید و نقوش جالب در سطح گچبری سقف بدنه در بین قالبها حاصل می گردد. این نقوش با نقاشی و رنگ آمیزی از یکدیگر تفکیک شده و شکلی بسیار دلنشین به گچبری می دهد.
شناسایی اصول قالبسازی در گچکاری
طریقه ساختن لنگه قالب
قوس مورد نظر بر روی زمین کاملا مسطح و یا زمینه تخمیر که بر سطح زمین ساخته می شود خط شده و ضخامت لنگه نیز تعیین می گردد. دو طرف خط بوسیله کلوک و نیم آجر چیده می شود. فاصله بین کلوکها را قدری ماسه یا خاک نرم می ریزیم سپس گچ ملایم دستی را در بین کلوکها ریخته شده بلافاصله نی و یا شاخه های منحنی دار به قطر ۲ سانتیمتر که از درختان مقاوم باشد در بین ملات بکار گذارده می شود تا از خطر شکستن لنگه قالب جلوگیری کند.
طریقه ساخت قالب چوبی
در قوس های نعل اسبی و نیم دایره قسمت های بالایی قالب دوردار بوده این حالت در قالب قوس های کمانی و دسته سبدی کمتر و در نیم دایره بیشتر و در قالبهای قوس تیزدار ناحیه کونال دارای دور و در ناحیه شانه و تیزه، به دور کم می رسد و در تیزه به یک نقطه ختم می گردد.
مسلماً در چنین شکلی قطعات تخته در قسمت زیرین طویل و در قسمتهای بعدی از تخته های کوتاه تر که دور قوسی را جوابگو باشد، استفاده می شود، تا «دور ریز» تخته ریزش آن به حداقل برسد. پس از ردیف کردن تخته های مذکور و پشت بند کوبی به فاصله های لازم به طوری که تمامی قطعات کاملا درگیر و مهار شوند به بدنه قالب ساخته می شود.
ترسیم قوس بر صفحه قالب: قوس مورد نظر برابر ضوابط ترسیم بر روی بدنه قالب اصطلاحاً خط می شود. سپس بوسیله اره باریک بر خط قالب بریده شده و الگوی قوس بوجود می آید. مسلماً قالب چوبی مذکور در دو عدد یکی برای سمت جلو و دیگری برای سمت عقب و دقیقاً در یک خط ساخته شده و آماده استقرار می گردد.
برش نیمه دایره و یا اصطلاحاً هلال کامل حد واسط شکل های خیز بلند و خیز خفته را معرفی می کند. شکل خیز خفته این بخش عبارتست از قوس کامل (شکل ب) و شکل خیز بلند مقطعی را عرضه می دارد که اصطلاحاً نعل اسبی نامیده می شود
.
قالبهای نقطه ای
این شیوه قالب های هلالی ساخته شده از چوب و همچنین از گچ و خاک را مورد استفاده قرار می دهد، قالب های گچی و خاکی می توانند بوسیله نی مسلح شوند. مقطع این قالبها عمدتاً مستطیل بوده و حداکثر ضخامت قالب به گونه ای است که بتواند تنش های خمشی را تحمل کند. این قالب های عملکردی دوگانه دارند.
عملکرد اصلی عبارتست از کار بست آنها به عنوان قالب بندی نقطه ای برای اجرای یک استخوانبندی کامل. در این حالت این قالبها به صورت تویزه، مطرح می گردند که امکان تاق زدن فضای خالی بین آنها بدون قالب دیگری مسیر می شود.
عملکرد ثانوی عبارتست از نقش نظام دهی و قواره سازی قالبها که عملاً به عنوان هادی انحنا مورد استفاده قرار گرفته و دستیابی به مقطع مورد نظر را ممکن می سازد. در بعضی موارد، این قالبها برای همیشه در دل بنا باقی می ماند. یک روش قالب بندی به کمک استخوانبندی چوبی یا گاهی (داربست و …) انجام می گیرد این استخوانبندی شکل یال مولد تاق را دارد، بر روی استخوانبندی و پوشش آن، مواد و مصالح ساخت تاق کار گذاشته می شوند. این روشی، به علت اهمیت کار اولیه (ساخت قالب و …) و لزوم در اختیار داشتن حجم قابل توجهی از مصالح غیر از خاک، بخو گسترده ای در خاورمیانه مورد استفاده قرار گرفته است و عمدتاً برای اجرای بدون قالب بندی گسترده مطرح می گردد. اما علیرغم همه مسائل، این فن تنها فن ممکن برای اجرای قوس های بزرگ با استفاده از مصالحی چون سنگ تراشیده است. در مورد تاق های با دهانه کم، استفاده از مواد سبک به عنوان قالب در پایان قرن گذشته رواج داشته است و این امر بوسیله (دیولافوا) در شوشیان خاطرنشان شده است، «بدون شک قالب های ساخته شده به مانند آنچه من در شوشیان دیده ام برای ایجاد احساسی اطمینان کامل ساخته شده اند، این قالب ها از شاخه های نخل و از چوب های تابداری ساخته شدها ند که بوسیله طناب های ضخیم به یکدیگر بسته شده اند».
اصول ساختن قاب هلالی
برای ساختن قاب هلالی ابتدا باید طرح را با خط کشی و مرکزیابی بر روی دیوار کشیده و هلالی قاب را با توجه به وسعت قاب با ریسمانکار و بستن میخ به سر ریسمانکار هلالی خط اندازی نموده و جای خط اندازی را با قلمو روغن زده تا اثر آن بر روی گچ مشخص شود تا در هنگام کشوزنی بتوان براحتی در موقع گچ اندازی با کشو طوری عمل نمود که پس از پایان کار محلی را که خط اندازی نموده و با روغن مشخص نموده ایم در زیر کشوزنی قرار دهیم باشد تا قاب هلالی و دور تا دور آن به اندازه ای باشد که قبلا طرح شده.
