قالبسازی در گچبری

آشنایی با قالبسازی در گچبری

قالبسازی چیست؟

برای قالبسازی در گچبری، ابتدا گرد گچی را به اصطلاح معماری گچ پشت گرمایی می نامند تهیه و در حالت زنده در ظرفی با آب مخلوط می‌نمایند. برای قالبسازی در گچبری ابتدا دو قطعه شمش آماده را با فاصله مطلوب و مناسب، روی زمین گذارده و با وجب و گام روی اندازه مورد نظر را تنظیم می‌نماییم. سپس ملات گچ ساخته شده را داخل شمش‌ها ریخته و با ماله روی آن را صاف نموده. ضخامت این گچ از ۱ تا ۴ سانتی متر بنا به تشخیص استاد کار و محل نصب مورد نظر تعیین می‌گردد. ۲۰ ساعت پس از خودگیری گچ قطعات را با کارد بریده و روی آن را شماره گذاری کرده و قطعات را، پنجره ها، پرده ها، زاویه بالای اتاق ها، سقف های کاذب و غیره نصب می‌نمایند.

تردید نسبت بندهای قطعات مجددا از گچ زنده بند کشی و بهم اتصال داده می‌شود. پس از بوجود آوردن فرم مورد نظر و کنگره دادن لبه گچ ها با زغال روی گچ ها نصب شده را خط کشی نموده و اضافه و ناهمواری ها را با چاقو بریده تا بشکل مورد دلخواه نمایان گردد. سپس از همان گچ زنده روی تخته گچی انداخته و گل و برگ هایی را به شکل دلخواه روی کاغذ کشیده و روی خط های کاغذ را با سوزن سوراخ نموده و بدین ترتیب آن کاغذ را الگوی کار قرار می‌دهیم، کاغذ را روی گچ های نیم خشک نصب کرده با کیسه گرده (دوده سیاه یا رنگی یا گل ماشی را داخل کیسه گرده ریخته) همان طور که در بخش گرته اندازی گفته شد بر روی کاغذ کوبیده و این قدر کیسه گرده را بدور کاغذ حرکت داده تا نقطه ای رنگی گچ دیده شود، سپس کاغذ را برداشته و به نقطه مقابل وارونه می‌کنند، آن طرف نیز تکرار می شود و بعد خط های نقطه ای که بهم متصل و یا روی خطوط شکاف زده و با برداشتن زیر و رو آن گل و برگ ها تشکیل و صاف و پرداخت می‌گردد و با تزیین زیبایی برای نقاشی آماده می شود و نیز در اتاق ها ابزارهای گچی بوسیله تخته چوبی که برعکس فرم مورد “دلخواه” بریده و سائیده می‌شود. به همین صورت شکل می‌گیرد.

قالب گچی

برای تهیه قالب گچ قوس مورد نظر را روی زمین مسطحی رسم می نمایند، طرف خارج آنرا آجر می چینند و به فاصله ۱۰ تا ۱۵ سانت از کمان و سوم قسمت داخل آن را نیز آجر چین می کنند سپس مقداری ماسه بادی و یا خاک اره یا پودر سنگ الک شده ریخته و بطور یکنواخت داخل آجرها چیده شده می‌پاشند تا قالب گچی به زمین نچسبد و به راحتی از جا کنده شود، سپس به مقدار لازم گچ عسلی ساخته و بر حسب ضخامت قالب را پر می کنند. برای استحکام بیشتر چند رگ نی یا میله فلزی یا کنف داخل آن گذاشته و بقیه آن را نیز با گچ عسلی پر می کنند و در صورتی که بخواهند قالب گچی سبک بوده و حمل آن آسانتر باشد، آن را نیز با نوک تیزه نصف می کنند و یا از ابتدا یک لنگه قالب ریخته و لنگه دیگر آن را پس از پاشیدن خاک و آجرچینی مجدد روی لنگه اول می‌ریزند.

قالبندی طاقها

برای پوشش قوس ها داخل دهانه کار را قالب بندی می کنند تا قوس مورد نظر را روی آن بسازند.

قالبندی

ابزار مختلف و بطریق گوناگون شکل می‌گیرد.

قالب گچی

تیغه های گچی به فرم های مختلف است که در بنایی و به ویژه برای اجرای کاربندیها و ….آن را روی زمین می سازند و در کار می‌گذارند.

قالب کاربندی

در پشت کاربندی شبکه ای از قالب های کاربند ساخته می شود که وزن کاربندی را تحمل می‌کند.

برای این که بتوان براحتی طرح هایی که با گچ قالبگیری نموده ایم را از قالب خارج نمایم می بایستی قبل از ریختن گچ در قالب را با روغن آغشته نموده و با قلم مو قالب را کمی چرب نمائیم تا پس از ریختن گچ در قالب و گرفتن گچ از جداره قالب جدا شود.

الگوی سه بعدی یا کالبدی که مجسمه ای را در داخل یا روی آن شکل می پذیرد. قالب ها را به روش های مختلف با استفاده از موادی چون گچ پاریسی، ژلاتین، وینیل، فایبر گلاس و لاستیک تهیه می کنند؛ و کاربرد آنها معمولا در مدلسازی از مجسمه اصل و یا تبدیل مجسمه خراب شدنی به ماندنی است.

قالب ممکن است یک تکه (برای نقش برجسته) و چند تکه برای مجسمه همه جانبی ساخته شود. قالبگیری با گچ متداول ترین روش در هنرکده ها برای تهیه قالب یکبار مصرف می باشد. در زیر چند اصطلاح از قالبسازی بطور مختصر آورده شده.

پایین آوردن هوای کار

به منظور ترسیم یا تهیه قالب از یک ترک سفت کار گنبد، دور، گلدسته و ….در مرمت پایین آوردن قالب کاربندی برای کاربندی ها معرق ابتدا قالب گچی گرفته می شود. (از روی آلتهای موجود در کاربندی گچی). روی زمین پارچه کاشی را درست می کنند و در جای خود وا می‌دارند.

رکاب

وسیله ای است فولادی به شکل گیره که در کاربندی برای واداشتن قالب های گچی جهت ساخ قالب های فرعی کاربندی استفاده می‌شود.

چوب، پا، قالب

برای بستن پای قالب های رومی به کار می‌رود.

قالب (تی)

یا قالب تیره شمشیری؛ قالب گچی کنج کار است برای ساختن گیلویی ها بکار می‌رود.

شناسایی اصول ایمنی و حفاظت در قالبسازی:

رعایت اصول ایمنی و زاویه بالای اتاق ها ، سقف های کاذب و ….یکی از مواردی می باشد که باید رعایت شود. در هنگام نصب مراقب ارتفاع بوده و اطمینان از محکم بودن زیر پایی ها و داربست ها و رعایت موارد ایمنی در جابجایی قالب های گچی ساخته شده بر روی زمین و حمل و نقل و نصب آنها در ارتفاع و استفاده از چوب پا قالب برای بستن پای قالبها.

آشنایی با ابزار و وسایل قالبسازی

ابزارها و وسایل قالبسازی عبارتند از:

1. تخته چوبی که به اشکال مختلف و با توجه به طرح های مورد نظر بریده و آماده گردیده که به آن ابزار یا کشویی می‌گویند.
2. شمشه که جهت قالبگیری و آماده کردن قالب جهت ریختن گچ که ضخامت آن از ۱ تا ۴ سانتی متر می باشد که پس از آماده شدن بصورت قطعات گچی بریده و آماده نصب می گردد. از چوب یا فلز صاف و بلند که بعنوان الگوی خط راست برای تسطیح ملات های اندود جاسازی کردن و ابزار زدن بر سطح کار استفاده می‌شود.
3. چاقو یا کارد یکی دیگر از ابزار جهت برش دادن قطعات گچی می باشد.
4. بوم خوار که همان گون که از اسمش پیداست، برای تمیز کردن زمینه بوم کار استفاده می‌شود.

قلم های مخصوص قالبسازی در گچبری

قلم های مخصوص قالبسازی در گچبری:

1. قلم آهنی با نوک تیز و نرم، خطوط ضخیم تر و امکان تنوع بیشتر جهت بوجود آوردن فرم مورد نظر و کنگره دادن لبه گچ ها در قالبسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
2. قلم فولادی که نوک آن اندکی خم شده. اگر هنگام کشیدن خط قلم را بچرخانید و یا با کناره آن خط بکشید خطوطی با پهاناهای متفاوت بدست میاید. نوک قلم آهنی معمولی را در صورتی که فلز آن نرم باشد با فشار دادن روی سطح سفت می توانید خم کنید.
3. قلم سوزنی که از آن در گچ بری برای طرح خطوط بریده و خشک مناسب می باشد و برای گل اندازی گل ها استفاده می‌شود.
4. قلم نقالی بریا قالبسازی در گچبری که برای زیر و رو کردن کارهای گچ بری و ساخت و ساز، گل و برگ و ساقه بکار می‌رود.
5. وردنگی که نوعی قلم گچ بری است که برای خط کشی کردن جای گرته شده استفاده می شود که بعد از این عمل، بتوان برش را انجام داد. حال اگر با وردنگی خط بدست نیامده و در اثر بی احتیاطی قسمتی از گرته پاک شود دوباره کار گرته را باید انجام داد، که این کار باعث هدر رفتن وقت شده و گاهی در هنگام گرته مجدد طرح ممکن است طرح بر روی طرح قبلی نگیرد و جابجا شود. لذا هنگام کار با این وسیله بایستی دقت لازم را نمود. تا دوباره کاری صورت نگیرد.
6. دمبر دوسر: از لبه پهن آن برای گچ اندازی و دو گچه کردن گل ها استفاده می شود و از لبه تیز آن برای برش استفاده می‌گردد.
7. دمبر: ابزاری برای بریدن گچ از قسمت بالای آن استفاده می‌شود.
8. قلم مغار: وسیله ای است که برای لایه برداری مورد استفاده قرار می‌گیرد (مانند مغار نجاری).

بوسیله قلم گچبری، قلم برش مسیر زمینه ها به شکل پخ بریده شده، گچ زمینه خالی شده و بوسیله سایر قلم های گچ بری عمل برش های بعدی و در نتیجه پرداخت زنی بوسیله قلم ها مختلف ریز و درشت انجام می‌شود.

پنبه آب عمل پرداخت زنی نقش های گچبری بوجود میاید و نقوش جالب در سطح گچبری سقف بدنه در  بین قالب ها حاصل می گردد. این نقوش با نقاشی و رنگ آمیزی از یکدیگر تفکیک شده و شکلی بسیار ذلتش به گچ‌بری می‌دهد.

شناسایی اصول قالبسازی در گچبری

طریقه ساختن لنگه قالب

قوس مورد نظر بر روی زمین کاملا مسطح و یا زمینه تخمیر که بر سطح زمین ساخته می شود خط شده و ضخامت لنگه نیز تعیین می گردد. دو طرف خط بوسیله کلوک و نیم آجر چیده می شود. فاصله بین کلوک ها را قدری ماسه یا خاک نرم می ریزیم سپس گچ ملایم دستی را در بین کلوک ها ریخته شده بلافاصله نی و یا شاخه های منحنی دار به قطر ۲ سانتی متر که از درختان مقاوم باشد در بین ملات بکار گذارده می شود تا از خطر شکستن لنگه قالب جلوگیری کند.

طریقه ساخت قالب چوبی

در قوس های نعل اسبی و نیم دایره قسمت های بالایی قالب دوردار بوده این حالت در قالب قوس های کمانی و دسته سبدی کمتر و در نیم دایره بیشتر و در قالب های قوس تیزدار ناحیه کونال دارای دور و در ناحیه شانه و تیزه، به دور کم می رسد و در تیزه به یک نقطه ختم می‌گردد.

مسلما در چنین شکلی قطعات تخته در قسمت زیرین طویل و در قسمت های بعدی از تخته های کوتاهتر که دور قوس را جوابگو باشد استفاده می شود، تا “دورریز” تخته ریزش آن به حداقل برسد. پس از ردیف کردن تخته های مذکور و پشت بندکوبی به فاصله های لازم به طوری که تمامی قطعات کاملا درگیر و مهار شوند به بدنه قالب ساخته می شود. ترسیم قوس بر صفحه قالب: قوس مورد نظر برابر ضوابط ترسیم بر روی بدنه قالب اصطلاحا خط می شود. سپس بوسیله اره باریک بر خط قالب بریده شده و الگوی قوس بوجود میاید مسلما قالب چوبی مذکور در دو عدد یکی برای سمت جلو و دیگری برای سمت عقب و دقیقا در یک خط ساخته شده و آماده استقرار می‌گردد.

برش نیمه دایره و یا اصطلاحا هلال کامل حد واسط شکل های خیز بلند و خیز خفته را معرفی می کند. شکل خیز خفته این بخش عبارتست از قوس کامل و شکل خیز بلند مقطعی را عرضه می دارد که اصطلاحا نعل اسبی نامیده می شود.

قالب‌های نقطه‌ای در قالب سازی در گچبری

در این شیوه از قالبسازی در گچبری قالبهای هلالی ساخته شده از چوب و هم چنین از گچ و خاک را مورد استفاده قرار می‌دهد، قالب های گچی و خاکی می‌توانند بوسیله نی مسلح شوند.

مقطع این قالب ها عمدتا مستطیل بوده و حداکثر ضخامت قالب به گونه ای است که بتواند تنش های خمشی را تحمل کند. این قالب های عملکردی دو گانه دارند.

عملکرد اصلی عبارتست از کار بست آنها به عنوان قالب بندی نقطه ای برای اجرای یک استخوان بندی کامل. در این حالت این قالب ها به صورت تویزه، مطرح می گردند که امکان تاق زدن فضای خالی بین آنها بدون قالب دیگری مسیر می شود. عملکرد ثانوی عبارتست از نقش نظام دهی و قواره سازی قالب ها که عملا به عنوان هادی انحنا مورد استفاده قرار گرفته و دستیابی به مقطع مورد نظر را ممکن می‌سازد.

در بعض موارد، این قالب ها برای همیشه در دل بنا باقی می‌ماند.

یک روش قالبندی بکمک استخوان بندی چوبی یا گاهی (داربست و …) انجام می گیرد این استخوان بندی شکل یال مولد تاق را دارد، بر روی استخوان بندی و پوشش آن، مواد و مصالح ساخت تاق کار گذاشته می شوند.

این روش، به علت اهمیت کار اولیه (ساخت قالب و …) و لزوم در اختیار داشتن حجم قابل توجهی از مصالح غیر از خاک، بخو گسترده ای در خاور میانه مورد استفاده قرار گرفته است و عمدتا برای اجرای بدون قالب بندی گسترده مطرح می گردد. اما علی رغم همه مسائل، این فن تنها فن ممکن برای اجرای قوس های بزرگ با استفاده از مصالحی چون سنگ تراشیده است.

در مورد تاق های با دهانه کم، استفاده از مواد سبک به عنوان قالب در پایان قرن گذشته رواج داشته است و این امر بوسیله (دیولافوا) در شوشیان خاطر نشان شده است، “بدون شک قالب های ساخته شده به مانند آنچه من در شوشیان دیده ام برای ایجاد احساس اطمینان کامل ساخته شده اند، این قالب ها از شاخه های نخل و از چوب های تابداری ساخته شده اند که بوسیله طناب های ضخیم به یکدیگر بسته شده اند”.

اصول ساختن قاب هلالی

برای ساختن قاب هلالی ابتدا باید طرح را با خط کشی و مرکزیابی بر روی دیوار کشیده و هلالی قالب را را با توجه به وسعت قاب با ریسمانکار و بستن میخ به سر ریسمانکار هلالی خط اندازی نموده و جای خط اندازی را با قلم مو روغن زده تا اثر آن بر روی گچ مشخص شود تا در هنگام کشوزنی بتوان براحتی در موقع گچ اندازی با کشو طوری عمل نمود که پس از پایان کار محلی را که خط اندازی نموده و با روغن مشخص نموده ایم در زیر کشوزنی قرار دهیم باشد تا قاب هلالی و دور تا دور آن به اندازه ای باشد که قبلا طرح شده.