کاغذ

کاغذ و مقوا چیست؟

کاغذ و مقوایی که برای مصارف مختلف مورد استفاده‌ی ما قرار می‌گیرد سرانجام به صورت زباله دور ریخته می‌شود برای آن که بهتر با مزایایی فرآیند بازیافت آن‌ها آشنا شویم بهتر است که ابتدا با تاریخچه کاغذ و نحوه‌ی تهیه‌‌ی آن آشنا شویم.

تاریخچه

کاغذ ورقه‌‌ی نازک همواری است که معمولاً از الیاف گیاهی ساخته می‌شود و برای نوشتن و چاپ کردن به کار می‌رود. البته موارد استعمال دیگری هم دارد.

کلمه‌ی کاغذ از زبان سانسکریت وارد زبان فارسی شده است و لفظ اروپایی برای کاغذ از کلمه «پاپیروس» یونانی است.

چینی‌ها در سال ۱۰۵ بعد از میلاد حضرت مسیح (ع) موفق به اختراع کاغذ گردیدند. مدت ها تولید کاغذ به روش دستی بود و سرانجام در سال ۱۷۹۹ میلادی یک فرانسوی ماشین کوچکی ساخت که کاغذ تهیه می‌کرد. امروزه کشورهای سوییس، آلمان، برزیل و ژاپن در ساخت کاغذ بر کشورهای دیگر مقدم میباشند و انواع و اقسام کاغذهای سفید رنگی را تولید می‌کنند.

بخش عمده کاغذ جهان از مغز چوب به دست می‌آید و کاغذ در حقیقت الیاف به هم آویخته‌ی «سلولز» است.

بازگردانی

حال اینجا یک سوال مطرح می‌شود که با توجه تجدیدپذیر و زیست تخریب‌پذیر بودن کاغذ چرا باید کاغذ را بازیافت کرد؟

همانطور که گفته شد کاغذ از چوب تهیه می‌شود که یک منبع تجدیدپذیر است کارشناسان می‌گویند برای تهیه یک تُن خمیر کاغذ سفید از چوب، سه تن یا شش متر مکعب چوب جنگلی نیاز است و باید توجه داشت که ۲۵ سال طول می‌کشد تا یک نهال رشد کند و به درخت بزرگی تبدیل شود که از نظر اقتصادی و صنعتی برای تولید کاغذ مناسب باشد. تازه برای تولید یک تُن کاغذ، دست کم حدود ۱۷ درخت تنومند لازم است. این کار باعث انهدام جنگل‌ها و افزایش آلودگی هوا شده است و هزینه و انرژی زیادی را مصرف می‌کند در صورتی که اگر به جای استفاده از چوب درختان برای تولید کاغذ از بازیافت کاغذهای باطله استفاده شود،‌۵۰ درصد در مصرف انرژی و ۹۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود و همچنین ۷۵ درصد از آلودگی هوا جلوگیری می‌کند.

در حال حاضر در ایران بیش از ۱۰ درصد زباله‌های شهری را کاغذ تشکیل می‌دهد و سالانه ۴۰۰ هزار تن کاغذ مصرف می‌شود که معادل ۶ میلیون و هشتصد هزار اصله درخت می‌باشد. این در حالی است که در صورت بازیافت ۲۵ درصد از کاغذ موجود در زباله‌های شهری، می‌توان سالانه از قطع یک میلیون و هفتصد هزار اصله درخت جلوگیری نمود.

در جدول زیر درصد بازگردانی کاغذ را در چند کشور جهان از جمله ایران می‌بینید.

مراحل بازیافت

۱- جمع‌آوری:

انواع مختلف کاغذ در بازیافت به محصولات متفاوتی تبدیل می‌شوند. به همین دلیل مثلاً روزنامه‌ها و مجله‌ها باید جداگانه جمع‌آوری شوند.

۲- جداسازی:

در مرکز بازیافت کاغذ از مواد دیگر مانند پلاستیک، گیره‌های کاغذ،‌ چسب، منگنه و هر ماده‌ای که به همراه کاغذ قابل بازیافت نیست جدا می‌شود. سپس این کاغذها دسته‌بندی می‌شوند و به آسیاب فرستاد می‌شوند.

۳- خمیرسازی:

در آسیاب دسته‌های کاغذ دردیگ ‌های بزرگ آب گرم و موادشیمیایی خیسانده می‌شوند و سپس به صورت صفحه‌های جدا از هم در می‌آیند. محصول این مرحله خمیر کاغذ است.

۴- صاف کردن:

در این مرحله برای این که بعضی از ناخالصی‌ها مانند پلاستیک‌ها،‌افزودنی‌ها، استحکام بخش‌ها و ذرات سست مرکب از خمیر جدا شوند، خمیر را از صافی‌ها عبور می‌دهند.

۵- مرکب‌زدایی:

کاغذ‌هایی که دارای مرکب هستند مانند روزنامه‌ها و مجله‌ها باید قبل از تولید محصول مرکبشان زدوده شود. برای همین منظور خمیر وارد یک دستگاه شناور‌ساز می‌شود. برای راحت‌تر جدا کردن مرکب از خمیر به آن موادشیمیایی صابونی افزوده می‌شوند. حباب‌های هوا در مخلوط دمیده می‌شوند. مرکب به حباب‌ها می‌چسبند و بالا می‌آید. حباب‌های مرکبی از سطح مخلوط برداشته می‌شوند و خمیر بدون مرکب حاصل می‌شود.

۶- تولید محصول جدید:

حال خمیری که تمیز و مرکب‌زدایی شده است بازیافت می‌شود. اغلب این خمیر با خمیر دیگری برای تولید محصولات جدید مخلوط می‌شود.

بازگردانی و بازیافت در منزل

مواد و وسایل مورد نیاز

۱- مقداری کاغذ باطله یا دستمال کاغذی 

۲- مقداری آب

۳- یک ظرف برای جوشاندن

۴- یک تشت بزرگ

۵- یک صافی بزرگ

۶- یک سینی بزرگ                       

۷- وردنه یا چیزی شبیه آن

۸- مایع سفید کننده

۹- پارچه نازک

روش کار

۱- ابتدا کاغذهای باطله یا دستمال‌های کاغذی را به خرده‌های ریز تبدیل کرده و در یک ظرف بریزید و مقداری بر روی آن آب ریخته و مدتی آن‌ها را بجوشانید تا حدی که خمیری از کاغذ ساخته شود.

۲- خمیر را در تشت بزرگی ریخته و با آب زیاد حل کنید. اگر در خمیر در قسمت‌های رنگی حاصل از رنگ یا جوهر وجود دارد به آن کمی مایع سفیدکننده اضافه کنید و خوب هم بزنید.

۳- صافی بزرگی را که آماده کرده‌اید را در تشت فرو ببرید و وقتی خمیر سطح صافی را پوشاند بیرون آورید و صافی را در جایی قرار دهید تا آب اضافی آن گرفته شود.

۴- وقتی آب آن کاملاً گرفته شد صافی را روی یک سینی بزرگ برگردانده (با زدن چند ضربه کاغذ از سطح صافی جدا می‌شود.) با اسپری آب کمی کاغذ را مرطوب کرده و سپس با وردنه یا چیزی شبیه آن سطح کاغذ را صاف و بدون برآمدگی می‌کنیم.

۵- در این مرحله آن را برداشته و به آرامی روی یک پارچه نازک پهن می‌کنیم (مراقب باشید که کاغذ پاره نشود) و سپس یک پارچه نازک (به اندازه‌ای که کل سطح کاغذ را بگیرد) را روی کاغذ پهن کنید. حال چند کتاب سنگین را طوری روی پارچه قرار دهید که بر تمام سطح کاغذ یک فشار اعمال کند. بعد از گذشت ۵ ساعت کاغذ خشک می‌شود.

کاغذ به دست آمده حاصل از بازگردانی کاغذ در خانه به دست شما است که با چند بار تکرار می‌توانید آن را با بهترین کیفیت و بهترین ضخامت به دست آورید.

فرآیند بازیافت

بازیافت کاغذ از طریق فرآیندی صورت می گیرد که کاغذهای دور ریختنی جمع آوری شده را برای تولید ورقه های کاغذی با ضخامت متفاوت به خمیر تبدیل می کنند.

 به طور کلی در کارخانه های بازیافت کاغذ ابتدا کاغذهای باطله در انبار به سمت خردکن وارد می شود و پس از آن وارد دستگاه خمیرسازی می گردد. خمیر حاصل از این دستگاه توسط پمپ روی دستگاه تولید مقوا ریخته می شود. در این قسمت به کمک سیستم مکش، خمیر و آب از هم جدا می شوند ورقه های کاغذ را خشک می کند و در مرحله بعد این ورقه ها اطو شده و این چنین مقوا تولید می شود. مقواهای تولیدی بعد از برش به بازار عرضه می گردند. مراحل خردکردن، خمیر کردن، قالب ریزی، خشک کردن، اتو کنی و برش مهمترین مراحل فرآیند بازیافت کاغذ در کارخانه ها است.

مراحل بازیافت

کاغذ پس از ورود به کارخانه باید بلافاصله وارد چرخه تولید می شود(چون مدت زمان زیادی را نمی توان برای نگهداری آن صرف کرد،زیرا در مجاورت هوا وآب به سرعت پوسیده شده وازبین می رود.) ابتدا کاغذ وارد

“پالپر” شده و در آن با آب مخلوط و به خمیر تبدیل می شود. همچنین دراین مرحله ضایعات درشت به وسیله ی یک چنگک از آن جدا می شود.سپس در مرحله بعد پاکسازی روی خمیر انجام می شود تا ناخالصی های آن گرفته شود.در پایان این مرحله خمیر موجود شامل ۹۹% آب و ۱ درصد خمیر سلولز است!

در مرحله سوم خمیر به وسیله ی نازل روی توری ریخته میشود،این توری حرکت کرده و وارد مرحله چهارم می شود. که در آن، طی سه مرحله عملیات آب خمیر گرفته می شود، ابتدا توسط تیغه هایی که حرکت می کنند آب جمع آوری می شود(حدود ۱۰% آب گرفته می شود) سپس این تیغه ها شکل مکنده پیدا می کنند و به صورت “وکیوم” آب خمیر گرفته می شود، در پایان مرحله آبگیری،به وسیله ی پرسهایی که دارای سوراخ هستند، هم به کمک فشار و هم مکش آب را خارج می کنند. طی مراحل انجام شده ۳۵% آب خمیر گرفته می شود.

پس از پایان مراحل آبگیری خمیر وارد مرحله ی حرارت می شود که طی آن رطوبت موجود درخمیر تا ۵۰% گرفته می شود. در مرحله بعد که به آرایشگاه کاغذ معروف است از یک طرف به کاغذ نشاسته (به عنوان نگهدارنده) و از طرف دیگر به آن رنگ اضافه می شود(برای زیبایی)، سپس کاغذ دوباره وارد خشک کن می شود. (کاغذ نهایی باید حدود ۸ تا ۱۰ % رطوبت داشته باشد) و در پایان به صورت رول های بزرگ پیچیده می شود.

بازیافت در ایران

بازیافت کاغذ بر خلاف مفهوم کنونی که با فرآیندهای شیمیایی و پردازش کارخانه ای تعریف می شود، از دیر باز به صورت سنتی و استفاده محدود وجود داشته است. سهولت خمیر کردن کاغذهای باطله و شکل دهی مجدد به آنها همواره سبب می شده که مردم برای مصارف خود به این کار روی آورند. جلدهای زرکوب رایج در دوره های پیش و پس از اسلام از مقواهایی ساخته می شد که از خمیر کردن دوباره کاغذ باطله یا بکر به دست می آمد.

فعالیت های سنتی بازیافت کاغذ در سطح محدودی صورت می گرفت. با گذشت زمان و همراه بالارفتن مصرف کاغذهای بکر که عمدتاً وارداتی بودند، میزان زائدات کاغذ نیز افزایش یافت. وجود تقاضا در بخش هایی از صنایع کشور که به کاغذهای خیلی مرغوب نیاز نداشت سبب شکل گرفتن فعالیت هایی در زمینه تولید، کاغذهای صنعتی مانند مقوا شد. آغاز فعالیت صنعتی بازیافت کاغذ در کشور به سال تاسیس نخستین کارخانه مقواسازی در سال ۱۳۳۳ باز می گردد و پس از آن نیز تا سال ۱۳۳۶ دو کارخانه مقواسازی دیگر در تهران راه اندازی شدند.

پس از آن در کنار کارخانه ها، کارگاههای کوچک و بزرگ بازیافت کاغذ نیز دایر شدند که عمدتاً در زمینه تولید محصولات کاغذی با کیفیت پایین، مانند مقوا و شانه تخم مرغ فعالیت دارند. مهمترین ویژگی صنعت بازیافت کاغذ ایران را می توان پایین بودن کیفیت و سطح فناوری تجهیزات کارخانه ای آن دانست. سطح پایین فناوری مورد استفاده گرچه با سرمایه گذاری محدود سازگار است ولی توان محصولات کاغذی مرغوب و با کیفیت را ندارد.