آشنایی با ابزار و وسایل خط کشی دیوار و سقف و طراحی گچبری

 آشنایی با ابزار و وسایل خط کشی دیوار و سقف و طراحی گچبری

ابزارهای طراحی: متداول ترین وسیله برای طراحی در بخش  آشنایی با ابزار و وسایل خط کشی دیوار و سقف و طراحی گچبری، مداد و کاغذ است. با ابزار خوب کار بهتر می توان انجام داد. کاغذ نسبتا ضخیم و زبر، مواد نرم، پاک کن، تیغ، تخته شناسی، و چند عدد پونز از جمله لوازم اولیه‌ای است که هر هنرجو باید برای طراحی گچبری همراه داشته باشد.

مداد طراحی گچ‌بری

مدادهای مورد استفاده در طراحی از نوع کربن ساخته شده که به آن “گرافیت” می‌گویند. مدادهای نرم از گرافیت خالص و مدادهای سخت با مخلوطی از گرافیت و گل تهیه می‌شود. گرافیت ماده‌ای نرم و شکننده است. تیرگی گرافیت به تیرگی ذغال نقاشی یا مداد کُنته تفاوت دارد.

مداد H مدادی است سخت و برای طراحی با خطوط ظریف و حساس و دقیق مناسب است. مداد B نرم تر و برای خطوط پهن تیره و پهن به کار برده می‌شود. رنگ این مداد از مداد H تیره تر است. مداد HB حد فاصل بین H و B است. مدادهای ۲B و ۴B به ترتیب نرم تر و تیره تر می‌شوند و هر کدام برای ایجاد خط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.

طراحی گچبری با مداد را روی هر نوع کاغذ می‌توان انجام داد؛ ولی روی کاغذ زبر و ضخیم نتیجه بهتری بدست خواهد آمد. کاغذ طراحی باید آنقدر استقامت داشته باشد که ضربات مداد آن را سوراخ نکند.

کاغذ طراحی گچ‌بری

انسان تا پیش از پیدایش کاغذ طراحی اثرش را روی دیوار غارها، چرم حیوانات، پوست درختان و یا روی سنگ ها و تپه های بزرگ نقش می‌زد. بسیاری از این طرح ها از بین رفته؛ چون جنس ماده ای که زمینه کار طراح را تشکیل داده (چرم، پوست درخت، سنگ و غیره) در برابر تغییرات جوی مقاومت نیاورده و به مرور زمان ترکیده و یا خرد شده است.

از زمانی که کاغذ اختراع شد وسیله تازه‌ای برای انجام عمل طراحی در اختیار هنرمندان قرار گرفت و محافظت طرح امکان پذیر گردید. با پیشرفت صنعت کاغذسازی کاغذهای متنوعی به بازار عرضه شده و این تنوع میدان عمل طراح را در انتخاب وسیله کار وسعت داده است.

به یقین روی همه کاغذها می توان خط کشید و طراحی کرد؛ ولی تجربه عملی به ما نشان می‌دهد که بعضی از کاغذها برای نوعی طراحی مناسب و برای برخی نامناسب‌اند. دیگر این که بافت و جنسیت کاغذ در تاثیر  بصری طرح گچ کاری و گچ بری و در ارزش لکه‌های تاریکی موثر است. انواع کاغذهایی که در نوشت افزار فروشی‌ها می توان خرید عبارتند از: کاغذ کاهی، کاغذ گراف، کاغذ سفید نازک، کاغذ سفید طراحی به وزن های متفاوت، کاغذ زبر با شیارهای موازی (برای طراحی با زغال)، کاغذ مکنده (برای آب مرکب)، کاغذ براق گلاسه (برای طراحی، قلم فلزی و مرکب)، انواع مقواهای سفید و رنگی و کاغذ پاستل و غیره.

کاغذی که برای طراحی با زغال و یا مداد کنته انتخاب می‌کنید باید حتما از جنس کاغذ زبر و ضخیم باشد تا ذرات زغال را در خود نگاه دارد. کاغذ براق چنین خاصیتی ندارد و این کاغذ برای طراحی با قلم آهن و مرکب مناسب است. کاغذ کاهی گراف و کاغذ سفید معمولی بیشتر برای طراحی با مداد و طراحی تند و تمرین به کار می رود. برای طراحی با آب مرکب باید کاغذ ضخیم و مکنده تهیه کرد.

امکانات ابزارهای اثرگذار در آشنایی با ابزار و وسایل خط کشی دیوار و سقف و طراحی گچبری

اگر مداد را آزادانه و بدون هدف بر روی کاغذ بکشید، از گردش دست و مقدار فشاری که به اراده شما به نوک مداد وارد می‌آید خطی ایجاد می‌شود. این خط “اثر”ی است که به دست شما و بوسیله مداد ایجاد شده. اگر مداد شما سفت و نوک آن تیز باشد خطی که رسم شده اثری بسیار نازک و ظریف خواهد بود. اگر مداد پهن و نرم باشد، اثر خط، خوانا و پررنگ خواهد شد؟ حال اگر زغال آشپزخانه را روی کاغذ بکشید اثری که بوجود میاید از هر جهت با دو اثر پیشین متفاوت است. این تفاوت از چیست؟ جنس ابزارهایی که برای تهیه این سه خط انتخاب کردید (مداد سفت، مداد نرم، و زغال آشپزخانه) با هم تفاوت داشت؛ در نتیجه سه نوع خط به ضخامتهای متفاوت (خط نازک کم رنگ، خط نازک پررنگ و خط ضخیم) بدست میاید به این سه خط نگاه کنید کدام یک از آنها چشم شما را به طرف خود جلب می کند؟ کدام یک از آنها ظرافت بیشتری دارد؟ از این مقایسه به این نتیجه می رسیم که: جنس ابزار طراحی گچ‌بری در خاصیت بصری و روانی خط تاثیر دارد.

اگر شکل یک سیب را با این سه ابزار طرح کنیم طرح‌های ما دارای جلوه‌های متفاوتی خواهد بود. طراحی از خط، تیرگی، و روشنی، فرم بافت و حرکت پدید میاید. از این عناصر بوسیله ابزارهای طراحی و با نیروی اراده طراح ایجاد می شود.

ابزارهای طراحی (مداد، قلم، زغال و غیره)، مثل کلیدهای پیانو، امکان بوجود آوردن ظریف‌ترین تا خشن‌ترین خط و درجات متنوع تیرگی و روشنی را (از سفید تا سیاه) در اختیار شما می گذارد. کافیست که امکانات آن‌ها را آزمایش کنید. و پیش از آغاز به طراحی خاصیت و یا عملکرد یکایک آنها را بشناسید تا در مواقع لزوم به نحو شایسته از آنها بهره‌برداری کنید.

قلم و مرکب

انواع خودنویس، قلم نی، ماژیک، و هر نوع ابزاری که بتوان با آن خطوط مرکبی کشید. برای این کار مناسب خواهد بود. در این جا نیز نوع قلم-ریزی و درشتی، نرمی و سفتی آن در چگونگی خط موثر است و همان طور که پیشتر هم اشاره شد چگونگی خط در تاثیر بصری (کیفیت تجسمی) طرح سهم فراوانی دارد. برای این که این مساله عملا بر شما روشن شود شکل ساده ای را با قلم نوک تیز، سپس همان شکل را با قلم نی درشت طرح کنید و آن دو را با هم مقایسه کنید.

گچ بری سقف

کارهای گچ بری و تزیینی در سفیدکاری بناها، چه سنتی و غیرسنتی معمول می‌باشد.

1. در این حالت طرح گچبری قبلا بر روی کاغذ آماده می‌شود. چنانچه در ناحیه وسط سقف ترنج با گل و برگ در نظر باشد ۱/۴ طرح تهیه می‌گردد.
2. پیچ و خم طرح به وسیله سوزن زدن به فاصله ۷ تا ۱۰ میلی متر سوراخ، سوراخ می‌شود.
3. با چپ و راست کشی ریسمانکار اقطار سطح در زیر سقف مشخص می‌گردد.
4. گچ آماده به ضخامت ۱۲ تا ۱۵ میلی‌متر در تقاطع اقطار به فاصله لازم کشیده می‌شود.

گرده کردن (گرته):

1. قبلا ۱/۴ طرح که بر روی کاغذ نقش گرفته سوراخ، سوراخ شده است بر سطح گچ شده مذکور جهت ۱/۴ زمینه کار بوسیله دست توسط یک و یا دو نفر نگهداری می‌شود. در مواردی با سنجاق ته گرد این عمل انجام می‌شود.
2. گرد زغال در یک تکه پارچه‌ای کرباسی قرار داده می‌شود، به شکل کیسه‌ای درآورده کمر آن با نخ بسته می‌شود
3. کیسه کوچک گرد زغال را بر سطح طرح کاغذی مستقر شده بر روی گچ آماده می‌کوبیم. گرد زغال از سوراخ‌های کاغذ عبور کرده بر روی گچ آماده نشت می‌کند. این نشانه بوسیله مداد کپی اصطلاحا “جوهری” بیکدیگر ۱/۴ طرح بوجود می‌آید.

با استقرار ۱/۴ طرح کاغذی در جوار یکدیگر و عمل گرده کردن و اصطلاحاً زنده کردن نقاط که به شکل نقطه‌ای سیاه از گرد زغال بر سوراخ‌های کاغذ بر روی گچ حاصل می‌شود بوسیله مداد جوهری یک ترنج در نقش جالب بوجود می‌آید.

خط کش

خط کش: خط‌کش‌های خوب و دقیق چوبی با سطح سلوئیدی گران هستند و باید با احتیاط استفاده شوند. البته خط‌کش‌های ساده چوبی و پلاستیکی و فلزی با تقسیمات دقیق میلی‌متری هم وجود دارند. یک خط کش نقشه‌کشی باید دارای لبه تیز بوده و تقسیمات آن تا انتهای لبه ادمه داشته تا بتوان با دقت اندازه‌گیری کرد. با استفاده از شابلون‌ها می‌توان کار نقشه‌کشی را ساده و در وقت به مقدار زیادی صرفه‌جویی کرد. برای این که بتوان از تمام مزایایی که شابلون دارد، استفاده کرد، باید دستورالعمل طرز استفاده از شابلون را دقیقا مطالعه کرد.

برای رسم قوس ها به خط کش های منحنی (پیستوله) لازم است. این خط کش ها در فرم ها و طرح های متنوع از جنس چوب یا پلاستیک شفاف وجود دارند. هم چنین از خط کش های منحنی تاشو می توان در رسم قوس های باریک به خوبی استفاده کرد.

بر روی کلیه خط کش ها اجزاء متر (دسی متر، سانتی متر، میلی متر) و اجزاء اینچ (۸/۱، ۱۶/۱، ۳۲/۱، ۶۴/۱) حک شده است.

پرگار

پرگار برای اندازه‌گیری و اندازه‌گذاری و رسم قوس‌ها و دوایر مختلف مورد استفاده قرار می دهند. پرگار در اندازه و ابعاد و انواع مختلف ساخته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اشکال روبرو انواع پرگار نمایش داده شده است.

1. در شکل بالا یک جعبه پرگار فنری با بازوی کمکی نشان داده شده است.
2. پرگار فنری: این نوع پرگار از دقت بالایی برخوردار بوده و برای رسم دایره از آن استفاده می شود پرگار فنری همان طور که در شکل نشان داده شده دارای بازوی کمکی بوده که از آن در زدن دایره ها بزرگ استفاده می‌شود.
3. پرگار اندازه که دارای دو سر سوزن بوده و برای انتقال اندازه ها و تقسیمات خطوط و قوس ها از آن استفاده می‌شود.
4. پرگار با بازوی کمکی در زدن دایره های بزرگ به طور مستقل کاربرد دارد و از بازوی کمکی در این نوع پرگار که با تنظیم سوزن و مداد و نوک ترلین می توان دایره هایی با شعاع های مختلف ترسیم کرد.

برای رسم دایره های کوچک از پرگار صفرزن استفاده می شود. برای رسم دایره روی سقف و یا دیوار ابتدا در مرکز دایره دو خط عمود بر هم مشخص و از مرکز تقاطع، پرگار را قدری مایل هدایت نموده تا سوزن آن را دیده و بخوبی دایره را رسم کنیم.

شرح اجزای جعبه پرگار:

در شکل بالا تصویر جعبه پرگاری ملاحظه می شود که اجزای آن عبارتند از:

1. پرگار برای ترسیم دایره های بزرگ
2. پرگار جهت انتقال اندازه
3. پرگار برای ترسیم دایره های کوچک
4. پرگار فنری با تنظیم دقیق
5. ترلین یا خط کش مرکبی
6. پرگار صفر
7. بازوی اضافی پرگار برای دایره های خیلی بزرگ
8. نوک ترلین برای پرگار
9. نوک ترلین برای پرگار
10. نوک ترلین برای پرگار صفر
11. نوک ترلین برای پرگار صفر
12. گیره راپید
13. گیره راپید برای نوشتن حروف و اعداد
14. جعبه وسایل کمکی
15. پیچ گشتی
16. نوک سوزنی پرگار

گونیا

در ادامه مبحث  آشنایی با ابزار و وسایل خط کشی دیوار و سقف و طراحی گچبری به توضیح ابزار گونیا می‌پردازیم.

گونیا: برای رسم خطوط مورب و قائم از وسیله سه گوش توخالی بنام گونیا استفاده می‌شود. معمولا جنس گونیا را از پلاستیک شفاف می‌سازند و به دو شکل ثابت (۳۰-۶۰) و ۴۵ درجه و یک نوع گونیای متغیر با زاویه بین ۴۵-۹۰ درجه برای ترسیم اشکال هندسی بر روی کاغذ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در گچبری از گونیا فلزی یا چوبی که شامل دو قسمت در یک زاویه قائمه نسبت بهم قرار دارند شامل: یک دسته چوبی یا آهنی و یک لبه نازک تر. اغلب این گونیاها در قسمت نازک آن اندازه گذاری به اینچ وجود دارد. طول لبه نازک از ۸ سانتی متر تا ۳۰ سانتی متر می باشد. این نوع گونیا برای آزمایش و اطمینان از قائمه بودن گوشه ها و زوایا بکار می روند. اگر آن را بصورت عمود قرار دهیم باعث زاویه قائمه در بین کف و دیوار می‌شود و اگر در گوشه کار قرار دهیم زاویه عمودی را نتیجه می دهد. این نوع گونیا ممکن است برای اندازه گیری مقاطعی که طول آنها کمتر از طول لبه مدرج می باشد نیز به کار می‌رود.

زغال چوب

برای تهیه زغال چوب شاخه های نازک درخت مو یا بید را در فضای سربسته آنقدر حرارت می دهند تا به زغال تبدیل شود. در حدود چهل هزار سال پیش بشر اولیه از چوب‌های نیم سوخته که در اثر تحولات زیرزمینی به کربن تبدیل شده بود از آن برای طراحی استفاده می کرد با وجود این که زمان زیادی از آن دوران می‌گذرد. هنوز هم زغال ارزش خود را حفظ نموده و در طراحی به کار برده می‌شود.

زغال یکی از وسایل خشک در طراحی می‌باشد. زغال و کنته، گچ، این وسایل خشک، ترد، سازگار، مناسب برای سایه و مناسب برای ایجاد خطوط سریع و فراگر هستند. زغال و گچ به صورت قلمه یا شمش برای کارهای بزرگ بسیار مناسب هستند و با آنها می توان خط های سیاه فراگیر و سایه های پهن بوجود آورد. از کثیف شدن دست های خود هراسی به خود راه ندهید.

زغال طراحی بسیار شکننده است. اثر زغال را به آسانی می توان پاک و اشتباهات طرح را تصحیح کرد، به همین دلیل به هنرجویانی که برای اولین بار به تمرین طراحی می پردازند به کار بردن زغال پیشنهاد می‌شود.

برای تصحیح بخشی از طراحیتان می‌توانید با یک تکه ابر پاک کنید و دوباره روی آن طراحی کنید.

هیچ وقت اثر زغال را با مداد پاک کن برندارید، چون وقتی بار دیگر در آن نقطه طراحی کنید جای مداد پاک کن به شکل لکه های تیره به چشم خواهند خورد. این لکه ها را نمی توان از بین برد. برای از بین بردن اثر زغال، پاک کن های مخصوصی از ماده اسفنجی تهیه شده که گرد زغال را از روی کاغذ جمع می کند و هیچ اثری بر صفحه کاغذ باقی نمی‌گذارد.

زغال را به آرامی روی کاغذ بکشید، چون زغال طراحی شکننده است و در اثر فشار زیاد خرد شده و بر روی کاغذ ریخته و طرح شما را خراب می کند. برای این که بخشی از طرح را تاریک کنید کمی به زغال فشار بیاورید.

با تکرار خطوط نزدیک به هم تیرگی ایجاد می شود و با کم و زیاد کردن فشار دست و یا تراکم خطوط درجات مختلف تیرگی بوجود میاید. با مالش انگشت بر روی خطوط زغالی سایه ها را می توان ملایم و یکنواخت نمود. مراقب باشید انگشتان خیس و یا چرب نباشد. برای هماهنگ ساختن فضاهای تیره بهتر است از وسیله مخصوص این کار به نام “محوکن” استفاده نمایید. با پنبه یا دستمال کاغذی هم می توان عمل محو کردن را انجام داد تا جایی که ممکن است از بکار بردن مداد پاک کن خودداری نمایید. مداد پاک کن را در طراحی با زغال فقط هنگامی باید به کار برد که بخواهیم درخشندگی نور را نشان دهیم.

برای خراب نشدن طرحی که با زغال کشیده شده باید طرح را با مایع ثابت کننده پوشش داد. زیرا گرد زغال بر اثر تماس با اشیاء پاک می شود. مایع مزبور “فیکساتور” نامیده می شود که در قوطی های استوانه ای بفروش می رسد. برای پوشش قوطی را باید در فاصله ۳۰ سانتی متری طرح نگه دارید و دگمه آنرا فشار دهید پوششی از این ماده روی طرح می نشیند. قوطی فیکساتور را باید طوری بحرکت دراورید که لایه نازکی از مایع مزبور همه گوشه های طرح را بطور یکنواخت بپوشاند. ضخامت این لایه باید بسیار نازک باشد. پس از این که آن لایه خشک شد دوباره لایه دیگری روی آن بپاشید. این کار را با چند بار با فواصل کوتاه انجام دهید تا طرح کاملا از مایع پوشانده شود.

مایع پوشش داده شده پس از چند لحظه خشک می شود و لایه ای از ماده شفاف طرح را می پوشاند. حال اگر دستتان را روی طرح بکشید اثر زغال محو نمی شود. دقت شود که قطره درشتی از مایع روی طرح نریزد.

در طراحی با زغال باید از کاغذ مخصوص که زبر و پرزدار می باشد استفاده نمود. بر روی کاغذ براق که سطح لغزنده دارد اثر زغال باقی نمی ماند. نوک زغال را در صورت لزوم با کاغذ سنباده می توان تیز نمود، به جای شاخه زغال طراحی، پاستل سیاه، مواد شمعی و زغال کنته را که به فرم های استوانه و یا مکعب مستطیل عرضه می شود می توان به کار برد. هر گاه بخواهند سطح بزرگی را تیره کنند (مطابق شکل از کنته استفاده نموده و آن را روی کاغذ بخوابانید و پهنای آن را روی کاغذ فشار دهید، با کم و زیاد کردن فشار دست انواع مایه های خاکستری بدست خواهید آورد. در طراحی با زغال کنته تیرگی ها را با انگشت صاف و یکنواخت نکنید، چون در این صورت طرح شما طراوت اولیه را از دست خواهد داد.

زغال فشرده و سیاه، این وسیله بسیار قوی که خط های آن پرجرات است و برای کارهای بزرگ بسیار مناسب می باشد، لبه خط های آن اندکی محو است. شیوه مالیدن یکی از ویژگی های وسایل خشک طراحی سازگاری آنهاست. با سیاه کردن، پاک کردن و محو کردن می توان اثرات جالبی را با این نوع وسایل بوجود آورد.

دمبر در انواع (یک سر – دو سر – نوع ویژه)

ابزاری برای بریدن گچ که از قسمت بالای آن استفاده می‌شود. دمبر در انواع مختلف بشرح زیر وجود دارد.

1. دمبر یک سر که نوک آن تیز و بصورت خمیده می‌باشد.
2. دمبر دو سر که مانند دمبر یک سر یکطرف آن تیز و خمیده بوده و سر دیگر آن بصورت مثلثی بوده و از آن برای گچ اندازی و دو گچه کردن گلها استفاده می شود و از لبه تیز آن برای برش دادن گچ استفاده می‌گردد.
3. بوم خار: همان گونه که از اسمش پیداست، برای تمیز کردن زمینه بوم کار استفاده می‌شود.
4. نقالی: برای زیر و رو کردن کارهای گچ بری و ساخت و ساز گل و برگ و سایه به کار می‌رود.
5. وردنگی: نوعی قلم گچبری است که برای خط کشی کردن جای گرته شده استفاده می شود که بعد از این عمل، بتوان برش را انجام داد. حال اگر با وردنگی خط بدست نیامد و در اثر بی احتیاطی قسمتی از گرته پاک شد دوباره کار گرته را باید انجام داد. که این کار باعث هدر رفتن وقت شده و گاهی در هنگام گرته مجدد طرح ممکن است طرح بر روی طرح قبلی قرار نگیرد و جابجا شود. لذا هنگام کار با این وسیله بایستی دقت لازم را نمود تا دوباره کاری صورت نگیرد.
6. بوم گرد: برای قاشقی کردن کلیه مکان ها و حتی برگ ها و دیگر کارهای قاشقی دار مورد استفاده قرار می گیرد و از لبه گرد کوچک آن نیز در چدنی سازی استفاده می‌شود.