کشوزنی
در بخشهای قبلی با ابزارهای کشوزنی آشنایی پیدا کردیم و در این مبحث به بررسی انواع کشویی و اصول کشوزنی در گچبری میپردازیم.
گچ خوش مایه
توانایی ساخت و استفاده از گچ خوش مایه که بدو صورت به شرح زیر:
- ساختمان سازی، اصطلاحا روسازی گچ بری یا گل و برگ سازی
- ابزار زنی (کشوزنی)
ضخامت گچ خوش مایه برای کارهای گچ بری متفاوت است و میتوان به شرح زیر آنها را طبقهبندی نمود:
- گچ اندازی با ضخامت ۱ الی ۵ سانتیمتر و یا بیشتر برای گچبری برجسته مانند دور قلاب سقفی، ساخت حاشیه و غیره.
- گچ اندازی به ضخامت ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر برای سرستون، چنگ و موتیفهای گل سازی و غیره.
توانایی کشوزنی در گچبری
برای کشوزنی سه گونه ابزار مورد استفاده قرار می گیرند که عبارتند از:
- ابزاری که بر لبه جاسازی میخورد.
- ابزاری که فقط بر سطح کار می خورد و تکیه بر شمشه دارد.
- ابزاری که سطح کار می خورد و در گوشه آن سوراخی تعبیه گردیده که بوسیله ریسمانی به یک میخ متصل است. میخ در مرکز وسط مورد نظر کوبیده شده و به هر شعاعی که مورد نیاز باشد خط اندازی زیر کار را انجام می دهد. بعد از خط اندازی زیر کار معمولا مراحل گچ اندازی، ابزار کشی (کشوزنی)، کشته کشی با ابزار و پنبه آب صورت می گیرد. برای ابزار زنی از گچ خوشمایه که باید سفت تر از گل و برگ سازی باشد استفاده میشود.
شناسایی اصول ایمنی و حفاظت در کشوزنی
در کشوزنی چون بیشتر کارها توسط کارگران در ارتفاع انجام میگیرد رعایت نکات ایمنی و حفاظتی یکی از مهم ترین عوامل در پیشگیری از حوادث ناشی از کار می باشد. استفاده صحیح از داربست و تخته و الوارها و حفاظ ها که به همین منظور تعبیه گردیده یکی از نکاتی است که در سلامتی افراد در جهت بهبود کیفیت کاری و جلوگیری از خطر است ناشی از کار شده و می تواند از خطرات جانی جبران ناپذیر در محیط کار جلوگیری نماید.
رعایت نکات ایمنی در جابجایی و حمل و نقل کیسه های گچ و ساختن گچ در استانبولی و انتقال آن در ارتفاع که میبایستی با وسایل چرخ دستی و بالابرها انجام شود یکی از مواردی است که در کشوزنی کاربرد وسیعی دارد.
آشنایی با وسایل و ابزار کار کشوزنی
تخته چوبی
فیبر استخوانی و یا تخته چوبی از ابزار و وسایلی است که به آن می توان کشوهای مختلف برای هر یک از اشکال طراحی شده در گچ بری دور دیوارها و زاویه های بین دیوار و سقف و قاب های هلالی را به اشکال مختلف ساخت. قطر تخته های چوبی و یا فیبر استخوانی بایستی کمتر از ۱ تا ۳ میلی متر نباشد. با توجه به نوع طرح و فرم کشو بر روی تخته و یا فیبر استخوانی طرح را کشیده و با کمان اره موئی یا اره نوکی همان طور که در قسمت های بعدی به شرح زیر آورده شده به فرم های دلخواه دراورده و سپس با سنباده نرم لبه های تیز آن را گرد کرده تا در هنگام کشوزنی و یا ابزار زنی لبه گچ بصورت پلیسه درنیاید.
فیبر استخوانی: بدلیل محکم بودن و نگرفتن رطوبت گچ بخود و جلوگیری از باد کردن چوب و خراب نشدن لبه کار در هنگام کشوزنی و دور قلاب براحتی از آن در همه سطوح با توجه به طرح موردنظر میتوان از آن به نحو احسن در کشوزنی استفاده نمود.
در کشوزنی از ابزارهای مختلفی بشرح زیر که با چوب ساخته میشود استفاده میکنند:
- برجسته کاری: برآمده کردن قالب گیری یا تراشیدن یک سطح به طور برآمده.
- کنده کاری: حکاکی، تراشیدن یا قلم زنی طرحی یک سطح تخت گچبری.
- حاشیه پخ: سطحی که زاویه ای غیرقائمه (اریب) با سطح دیگر می سازد.
- کُنج: ابزار مقعر دارای فرم یک مربع گرد احیا یافته از سطحی مشخص که بسته به یک کام کشویی موازی با آن سطح، به حالت قائم خاتمه یافته است.
- کاو مسطح: ابزار مقعر دارای خط کناره نهایی که تقریبا یک ربع دایره پدید می آورد.
- تاج: ابزار دارای مقطع دو خم به شکل یک s کشیده.
- ابزار نیم گرد: ابزار برای مقطع عرض نیم دایره
- ابزار ربع گرد: ابزار محدب دارای مقطع مربع دایره ای.
- ابزار محدب: این ابزار دارای مقطع مربع و دایره بصورت محدب میباشند.
- قاب: صفحه ای مستطیل شکل فرو رفته یا برجسته روی یک دیوار، که به طور مشخص با یک کتیبه، نقاشی یا پیکره، آرایه بندی یا اجرا می شود.
- ابزار کاو: سطح یا ابزار مقعر؛ خصوصا (نقطه) حرکت از دیوار یا سقف.
اره، چوبساب
اره در کشوزنی و ساخت کشو از تخته چوبی یا فیبر استخوانی استفاده میشود. بر روی تخته یا فیبر قطعات قوس دار را رسم می نماییم پس از رسم نقشه بوسیله اره قسمت های اضافه چوب را بریده و بوسیله چوبساب فرم مورد نظر را با ساییدن چوبساب به فرم دلخواه در می آوریم. که پس از پرداخت می توان از آن برای کشوزنی استفاده کرد. در ساخت کشویی از دو نوع اره به شرح زیر استفاده میشود.
اره نوکی
از نظر شکل اره نوکی، شبیه به اره دم روباهی بوده ولی تیغه آن به حدی باریک است که می تواند منحنی های با قوس کوچک را نیز در چوب به صفحات پرش (فیبر استخوانی|) برش دهد. از این اره برای عملیات قوس بری استفاده می کنند و در مواقع لزوم می توان از آن، برای عملیات برش کاری در وسط چوب نیز استفاده کرد. برای این کار، ابتدا سوراخی نزدیک خط کشیده شده در وسط چوب ایجاد می کنند و سپس با وارد کردن نوک اره، در آن اقدام به برش می کنند. اره نوکی در انواع مختلف ثابت و متحرک میسازند.
اره کمانی
تقریبا شبیه اره کلافی است با این تفاوت که از آن کمی کوچک تر می باشد. کلاف آن برخلاف اره کلافی ، فلزی است و تیغه آن خیلی باریک و در انواع مختلف با عرض هایی بین ۱ تا ۱۵ میلی متر و طولی تا ۶۰ سانتی متر ساخته می شود. از این اره برای برش کاری صفحات فشرده (فیبر استخوانی) یا چوبی نازک، مخصوصا در قوس بری ها استفاده می شود. تیغه اره ، به صورت متحرک و قابل تعویض در دست، تعبیه شده و به همین دلیل، می توان برش کاری وسط صفحات را نیز با آن انجام داد.
چوبساب و سوهان
برای فرم دادن تخته (کشوئی) و ساییدن چوب از چوبساب و برای پرداخت سطح آن از سوهان استفاده می شود جنس این ابزارها از فولاد کرم دار بوده و در اندازهها و فرمهای مختلفی ساخته شدهاند.
روی سطوح این ابزار، دندانه هایی به طور منظم و توسط قلم ایجاد شده که آنها را “آج” می گویند و بر حسب دندانه هایی که به طور منظم بر روی آنهااز خشن، متوسط، نرم بودن آنها بر حسب تعداد این دندانه ها در ۱ سانتی متر تشخیص داده میشود.
چوبساب ها به طور معمول دارای طول هایی از ۲۰۰ تا ۳۰۰ و برخی از ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلی متر بوده و از ۳۰۰ میلی متر بلندترند، آج درشت تر و آنهایی که کوتاهترند آج ریزتری دارند. در اشکال زیر انواع چوبساب ها را می توان مشاهده نمود.
سوهان
سوهان نیز از ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر بنا به نوع کاری که از آن در ساخت کشو استفاده می شود ، که دارای گونه ها و مقاطع مختلفی هستند که در اشکال بالا مشاهده می نمایید.
سوهان را برای ساییدن چوب و آهن بکار میبرند، اما باید بخاطر داشت که این دو با هم متفاوتند ، یعنی سوهان چوب ، زبرتر از سوهان آهن است. سوهان ها را از نظر آج به دو گروه تقسیم کرده اند. گروه اول دارای یک ردیف آج می باشند و گروه دوم دارای دو ردیف آج (متقاطع) در نوع اول، تراشه چوب و براده های آهن به سادگی در حین کار بیرون میریزند ، در حالی که در نوع دوم، به دلیل نزدیک بودن فاصله آج های متقاطع، تراشه چوب به سختی از آن خارج می شود و لازم است که بار آن را تمیز کرد.
قلم های مخصوص کشوزنی
قلم های مخصوص کشوزنی همان طور در اشکال زیر مشاهده می گردد. ابزار سینه کفتری –برگی کوچک-خودزنی-ابزار سینه کفتری بزرگ و ابزار ریسه خرمایی-ابزار گرده ماهی و سایر اشکال مورد نظر که در کشوزنی به تناسب طرح هایی که در نقشه طراحی گردید می توان از آن در موارد مختلف گچ بری استفاده نمود.
آشنایی با شکل دادن اشکال کشو
پس از کشیدن فرم کشو و طرح مورد نظر بر روی کاغذ برای پیاده کردن آن بر روی تخته می توان طرح را بر روی تخته چسبانده و سپس با اره قسمت های مختلف آن را درآورده و با چوبسا و سوهان به شرح زیر به انجام رساند.
هنگام کار، دقت شود که فشار دست به سر و ته چوبسا یا سوهان ، به طور یکسان وارد شود.
در موقع کار ، چوبسا یا سوهان با زاویه ای حدود ۲۰ درجه روی کار قرار گرفته و عمل ساییدن انجام گیرد.
هنگام درآوردن فرم های خارجی و داخلی بایستی دقت به عمل آید که از سوهان تخت برای ساییدن لبه های صاف و برای ساییدن قوس های داخلی از سوهان نیمگرد و برای ساییدن سوراخ از سوهان گرد استفاده شود. در زیر حرکت های مختلف سوهان یا چوبسا را در لبه های ذکر شده بالا نشان میدهد.
هنگام ساییدن سر چوب، باید یک تکه چوب کمکی در انتهای قطعه قرار داد تا از لاشه شدن انتهای کار جلوگیری بعمل آید.
سوهان و چوبسا را باید همیشه تمیز نگه داشته و در جای مناسب قرار داد تا از وارد شدن ضربه به آج آنها جلوگیری بعمل آید. و در صورت پر شدن آج ها ابتدا آن را داخل آب جوش فرو برده و سپس با برس های کنفی و سیمی، روی آج ها (در جهت آج) برس کشیده میشود.
سوهان ها با فرم ها و مقاطع مختلفی ساخته می شوند که نمونه هایی از آن را در حین کار نشان میدهد.
چوبسا با فرم های مختلف مثل تخت، نیمگرد و دم موشی و دسته چوبسا که در نمونه ای از آن آورده شده، بر حسب اندازه چوبساها از ۹۰ تا ۱۴۰ میلی متر ساخته میشوند.
در اشکال زیر چوبساها به ۳ دسته تقسیم شده (خشن)، متوسط و نرم (ظریف)
چوبسا اون از چوبساهایی است که دارای دندانه هایی منحنی بوده و مانند سوهان فلز کاری، در هنگام کار، پر نمی شود. جنس این چوبساها مقاوم بوده و طوری هستند که پلاستیک و آلیاژهای نرم فلزات را نیز می سایند چوبساهای دیگری ساخته شدهاند که دارای جنس و طرح بهتری از انواع سنتی خود میباشند این چوبساها دارای حدودا ۵۰۰ آج بوده و مواد سائیده شده به راحتی از لای آن خارج می شوند. ضمنا بعضی از چوبساها، به شکل رنده طراحی شده اند که بنام چوبسا رنده ای یا سوهان رنده ای نامیده میشوند.
شناسایی اصول کشوزنی
- ابتدا از زاویه بین دیوار و سقف به مرکز کنج و با شعاع ۱۵ سانتی متر دور تا دور را با پرگار و با ریسمان آغشته شده به رنگ علامت می زنیم و بعد شمشه ای به ضخامت ۲۵ میلی متر (۲٫۵ سانتی متر) را در سقف برابر با خط ریسمان می کوبیم.
- پس از علامت گذاری، محل ابزار زدن باید زخمی شود (اصطلاحا تراشیدن کشته زیر کار را گویند) و به محل کار تعدادی میخ ۴ یا ۶ سانتی متر می کوبیم و پس از آماده شدن، گچ (اصطلاحا گچ بوم) داخل شمشه را گچ اندازی می کنیم. بعد از سفت شدن شمشه را به آرامی ضربه زده و از گچ جدا می کنیم. این عمل را دور تا دور سقف ادامه می دهیم به این کار جاسازی می گویند.
- این عمل را زیر سقف بر روی دیوار هم تکرار میکنیم.
کشوزنی بین سقف و دیوارها
- در این مرحله از ابزار کنج یا گیلویی استفاده می شود که ابزاری گرد برای گیلویی کردن لبه جاسازی میباشد.
- ابزار دلخواه مانند سینه کفتری مطابق شکل به لبه سازی بدنه ای اضافه میکنیم.
- میتوانیم همان ابزار را هم به لبه جاسازی شده پایین بزنیم مطابق شکل این ۳ مرحله حکم ابزار را دارد. پس از آنکه ابزار زدن به انجام رسید نوبت به مرمت گوشه های ابزار و زیر سطح ابزار می رسد، مرمت گوشه ها را با قلم های بوم خوار و نقالی و بوم گرد، با دقت انجام می دهیم و با ماله، روی سقف محل تلاقی ابزار و سطح سقف دیوار را با کشته به طور مطلوب پرداخت می کنیم و در پایان با آب و پنبه (پنبه آب) کار را تمیز میکنیم. بعد از آن نوبت ابزار بعدی در سقف میرسد که از انتهای ابزار زده شده در سقف بطور دلخواه مثلا (۱۵ سانتی متر) پرگار دورتا دور خط می کشیم و ریسمان می کشیم و شمشه را برابر با خط ریسمان میکوبیم.
- این بار ابزاری را انتخاب می کنیم (که با تکیه بر شمشه) بدون جاسازی فقط بر سطح سقف منطبق باشد که بنام (خودزن) معروف است در اینجا نیز زیر سطح ابزار را باید خراش داد و بعد گچ خوش مایه را ساخت و مثل کار انجام شده در مرحله ابزارزنی انجام داد
کشوزنی در تقاطع دو ضلع
همان طور که در اشکال مختلف نشان داده شده کشوزنی در تقاطع دو ضلع ابتدا با گونیا کردن دو ضلع دیوار انجام می گردد و سپس با خط کشی دو طرف اقدام به پیاده کردن طرح هایی که از قبل طراحی آنها انجام گرفته میشود.
با کشوزنی به شکل های مختلف مانند سینه کفتری به اجرای گچ بری در حاشیه و بدنه و گیلویی مینمایم.
کام کشویی: ابزار یا سطح تخت باریک که برای مجزا کردن ابزارها یا سطوح بزرگ تر، برجسته یا کنده کاری میشود. [زبانه کشویی]
ابزارزنی دور چهارچوب: به علت این که گچ کاری در ناحیه چهارچوب در واشو ترک بر می دارد جهت خنثی سازی و محو ترک دقیقا در این ناحیه با اتکای ابزار بر شمشه در موقع گچ کاری این ناحیه شیاری گود به شکل کاملا یکنواخت و یک اندازه بوجود میاید. مسلما اگر ترک در این ناحیه بوجود آید دقیقا در عمق شیار خواهد بود که قابل رویت نمی باشد.
توجه: به وسیله قلم گچبری، قلم برش مسیر زمینه ها به شکل پخ بریده شده، کچ زمینه خالی شده و بوسیله سایر قلم ها گچ بری عمل برش های بعدی و در نتیجه پرداخت زنی بوسیله قلم های مختلف و مخصوص ریز و درشت انجام می شود. سپس با پنبه آب عمل پرداخت زنی نقش های گچ بری بوجود میاید و نقوش جالب در سطح گچ بری سقف و یا در بدنه در بین قابها حاصل می گردد. این نقوش با نقاشی و رنگ آمیزی از یکدیگر تفکیک شده و شکلی بسیار دلنشین به گچ بری می دهد.
