تاریخچه گچ

تاریخچه تولید گچ و گچ کاری

تاریخچه گچ (تولید، پیدایش و استفاده) در ایران به زمان های بسیار دور برمیگردد. در این مطلب می خواهیم در مورد تاریخچه تولید گچ در ایران و همچنین تاریخچه اجرای گچ کاری صحبت کنیم.

گچ به انگلیسی با نام های Gypsum یا Plaster شناخته می شود. معمولا در زبان انگلیسی از کلمه Gypsum برای سنگ گچ خام و از کلمه Plaster برای توصیف انواع گچهای ساختمانی آماده استفاده می کنند؛ اما هر دوی این لغات در زبان انگلیسی و تجارت بین المللی این کالا، بجای سنگ گچ و گچ ساختمانی آماده مورد استفاده هستند. بنابراین حتما در مراودات تجاری بین المللی باید آنالیزی از محصول ضمیمه درخواست باشد تا مشخصص گردد خریدار درخواست خرید سنگ خام گچی را دارد یا می خواهد گچهای ساختمانی آماده را خریداری کند.

این محصول  از جمله مصالح ساختمانی است که از دیرباز مورد استفاده بشر بوده است. تاریخچه استفاده بشر از انواع این محصول به صورت اندود گچی برای سفیدکاری دیواره مقبره ها، به پنچ هزار سال پیش در اهرام ثلاثه مصر می رسد. در یونان و ایران باستان نیز گچ رابطه نزدیکی با صنعت ساختمان داشته است که آثار آن از زمان اشکانیان به صورت سفیدکاری سطوح و نیز گچبری های تزئینی برجای مانده است. امروزه نیز در ساختمان سازی، از این محصول به علت سهولت کاربرد و نیز خواص ویژه جهت پوشش سطوح، در همه نقاط دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.

سابقه تولید گچ در ایران و سمنان

تاریخچه تولید گچ در ایران و بخصوص در سمنان میتوان گفت به حدود ۵۰ سال پیش میرسد که اولین کارخانه مدرن تولید گچ ساختمانی بصورت امروزی وارد شد. تولید گچ به شکل کوره های دستی سنتی نیز تا حدود سال ۱۳۹۰ نیز رونق داشت اما میتوان گفت با گذشت زمان این کوره ها تعطیل و امروز شاید فقط چند کوره دستی تولید گچ در سمنان فعال میباشد.

تولید گچ پلیمری

تاریخچه گچ پلیمری در سمنان به حدود ۱۰ سال پیش (سال ۱۳۸۸) میرسد که یکی از کارخانه های گچ در سمنان اقدام به تولید انواع گچ های پلیمری (گیپتون، سیوا، ساتن و پاششی) نمود. گچ های پلیمری نوعی گچ ساختمانی مخصوص زیرکار و روکار هستند که دارای ویژگی های به مراتب بالاتر از انواع گچ های ساختمانی معمولی هست. 

تاریخچه گچ کاری و گچبری

در ایران گچ رابطه نزدیکی با صنعت ساختمان سازی داشته و از قدیم یکی از مصالح ساختمانی سنتی ایران بوده است. تاریخچه گچبری و گچ کاری در ایران بسیار غنی بوده و گچ همواره یکی از مصالح ساختمانی مورد توجه ایرانیان باستان بوده است.

گچ در بیشتر ساختمان های باستانی که تاکنون باقی مانده اند بصورت آثار گچ بری های زیبا دیده می شود. از زمان اشکانیان ابنیه هایی با تزئینات گچی بجا مانده است که نمایانگر خلاقیت و هنر استادکاران ایرانی می باشد.

از دوران اسلام نیز گچ بری های فراوانی بجا مانده که نمودار پیشرفت این هنر در سرزمین ایران می باشد. عالی قاپو، کاخ هشت بهشت و گچ بریهای زیبای مسجد جامع ارومیه از جمله بارزترین جلوه های این هنر می باشد. کف سراسر تالار و پلکان و ستونهای کاخ لاله زار تهران در خیابان سعدی با سنگ گچ مرمری ساخته شده بود.

کاربرد گچ و تاریخچه گچ در پوشش قوسی کانال ها در قسمتی از بناهای تخت جمشید از دوره هخامنشی به یادگار مانده است. ملات گچ در دوره ساسانیان در اسکلت سازی بناها وهمچنین جهت نماسازی کاربرد فراوان داشته است.

یکی از پدیده های هنری در معماری بی همتای ایران هنر گچبری است که در کاوش های باستان شناسی نمونه ها و نشانه هایی از رواج این هنر در روزگار ساسانی به دست آمده است . یکی از کاربردهای ویژه گچ ، اندود کردن دیوارها و آراستن سطوح داخلی ساختمانها است و هنر گچبری این آراستگی را به حد کمال و دلنوازی می رساند.

آثار گچبری را در دوره های مختلف تاریخ ایران می توان مشاهده کرد برای نمونه در دوره سلجوقی به مسجد علویان در همدان، در دوره ایلخانی به بقعه بایزید بسطامی در بسطام، در دوره تیموری به بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام، در دوره صفویه به کاخ عالی قاپو در اصفهان، در دوره زندیه به عمارت کلاه فرنگی در شیراز و در دوره قاجار به کاخ گلستان در تهران می توان اشاره نمود.

قدیمی ترین آثار بجای مانده از گچ مربوط به ۹۰۰۰ سال قبل می باشد که در آناتولی و سوریه کشف شده اند. همچنین می دانیم که ۵۰۰۰ سال قبل مصری ها سنگ گچ را در هوای آزاد در درون آتش می سوزاندند و سپس آنرا می کوبیدند و تبدیل به پودر می کردند و در نهایت این پودر را با آب ترکیب می کردند و دیواره های کاخ ها و معابد خود را با گچ می پوشاندند . برخی از نمونه های اولیه گچ در اهرام مصر کشف شده اند. علاوه براین یونانی ها از گچ بصورت خاص ( گچ  سلنیوم  که  شفاف  می باشد )  بعنوان پنجره معابدشان استفاده می کردند. رومی ها با استفاده از گچ از هزاران مجسمه یونانی کپی  برداری کرده اند.

آثار تاریخی و هنری ایران بیانگر آن است که آفرینش یک اثر عموما بر اساس باورها و اعتقادات و طرح ریزی هایی که ریشه در فرهنگ گذشته داشته انجام گرفته است. در این آثار، هنر بخشی در قالب تصویر کل آن اثر است و با بخش هایی دیگر جدا و بی ارتباط نیست.

در معماری ایران اجزاء با یکدیگر و با تمامیت اثر رابطه و هماهنگی دارند. رابطه اجزاء با هم و گنجانیدن آنها در یک قالب که در همه آثار نمایان است یک کالبد فیزیکی از اصل دین اسلام یعنی توحید است.

در واقع درخشش نقوش و جلوه های رموز پنهان و طرح های یک اثر بی بدیل هنری متاثر از عشق و فطرت پاک هنرمندانی است که ملهم از ورای ماده است.

ویژگی و برتری معماری اسلامی ایران، گوناگونی عناصر معماری (هنرهای کاربردی) آن نیست، بلکه ذوق سلیم، وضوع، ظرافت، تناسب درست و سنجیده و آمیزش کلی هنرهای کاربردی و سازگاری بین عناصر معماری است.

یک ویژگی اصلی هنرمند ایرانی این است که همواره هنر را با زندگی آمیخته و اکثرا ذوق هنری خود را در ساخت وسایل و لوازم مورد نیاز به کار برده است.

اکثر هنرهای ایرانی جنبه کاربردی و انتفاعی داشته و جزء هنرهای صناعی محسوب می شوند.

نقوش گل و برگ با تنوع بی انتها، نقش های ظریف و در هم بافته هندسی که از چند ستاره درست می شود. اشکال در هم پیچیده و عبارات خوشنویسی، اشکال طبیعی، طرح های اسلیمی، موید اشکال در هم بافته و ترکیبات خطاطی از دوره اسلامی است که بوسیله هنرهای کاربردی چون کاشی کاری، گچ بری، منبت کاری، نقاشی و غیره در آرایش بناها نقش می بندد و چنان شاهکارهای بی بدیل را در معماری اسلامی پدید می آورد.

همچنین هنر کاربردی شامل آن بخش از فعالیت های بشری است که نمایانگر عواطف و احساسات درونی آفریننده است. هدف اصلی براوردن نیازهای روانی و درونی است و هنر عبارت از خلاقیت ترکیبی است در حالی که دانش یک فعالیت تحلیلی است.

گچبری از پدیده های هنری بی همتا در معماری سنتی ایران به شمار می رود، گچ به سبب گیرایی و انعطاف پذیری در استحکام بخشی ساختار بنا و در تزیینات معماری دوره اسلامی کاربرد ویژه دارد. پیشینه هنر گچبری در ایران به ۲۵۰۰ سال پیش از این و قبل از ساخت آجر می رسد. ایرانیان اقسام عملیات گچبری را ابداع، تجربه و تکمیل کرده اند، و یک سلسله شاهکار در سبک های متوالی پدید آورده اند که در جای دیگر همتایشان را نمی توان یافت، اغلب گچبری را خوار شمرده اند، چون تصور می شده که این وسیله در دست طراح مقاومتی ندارد و به او امکان می دهد بدون احساس مسئولیت یا برنامه ریزی سنجیده اشکال نوظهور بی بهایی را پدید آورد. اجرای واقعی نقش های گچ بری، که مستلزم مهارت حکاکی است فوق العاده دشوار نیست، ولی طراحی آن مشکل است. مزیت گچ بری ایرانی در وهله اول طراحی آن است-یک طرح واقعا بزرگ همیشه کار بسامان خیال انگیز نبوغ است.

---

تاریخچه گچ کاری و گچبری در ایران

به طور کلی تاریخچه گچکاری و استفاده از گچ در ایران سابقه ای طولانی دارد و به عنوان  مثال می توانیم قدیمی ترین اثر گچی مکشوفه از کاوش های علمی انجام شده هفت تپه خوزستان را نام ببریم این نمونه از قدیمی ترین اثر گچ بری در دوران پیش از تاریخ ایران و متعلق به هنر و تمدن عیلامی است. در عصر ما دو هخامنشی و اشکانی هم بطور ساده و گاه به صورت ترکیبی و تلفیقی از این هنر استفاده شده است اما در دوران ساسانی تکنیک و روش های خاصی به همراه نقوش و موتیف های مختلف حیوانی، گیاهی و انسانی و نیز در فرم های هندسی به کار گرفته شده و در مجموع از به کار گیری روش ها و تلفیق عناصر و موتیف ها در روی گچبری ها، مناظر جالب توجهی عرضه گردید که موجب تحولاتی در دیگر هنرهای عهد ساسانی و بعدها هنرهای دوران اولیه اسلام در ایران و خارج از مرزهای کشور باستانی ایران شد.

با این نگرش مختصر و با توجه به آنچه که در ادامه این نوشتار خواهد آمد، نظر به اهمیتی که این هنر در قالب های مختلف تزیینی خود داشته است، چنین به نظر می رسد که گچبری یکی از پدیده ها و هنرهای ارزنده به خصوص در عصر ساسانی و دارای الگوهایی کامل تر و پیشرفته تر از سایر هنرها و بیان کننده تاریخ هنر عهد ساسانی است.

به گواهی آرایه های گچی که هیئت آلمانی در ویرانه های مدائن (تیسفون) کشف کرده اند و اکنون در بخش موزه های برلین نگهداری می شود و همچنین به گواهی نقش های گچی ای که در نزدیکی ورامین بدست آمده و اکنون در موزه پنسیلوانیای امریکا نگهداری می شود، ایرانیان از روزگار ساسانی از گچ برای نقش های تزیینی استفاده می کردند.

معماران در عصر اسلامی به استفاده از گچ پرداختند. بهترین مثال برای این نقش و نگارهای گچی دقیق در طاق های مسجد جامع نائین و محراب است که یکی از کهن ترین مسجدهای ایرانی است که تاکنون بر جای مانده است. این مسجد در زمین هموار میان شهرهای یزد و اصفهان قرار دارد و نقش های گچی دقیق آن مانند خود بنا به قرن ه/۱۰ بر می گردد و از شکل های گیاهی و هندسی تشکیل می شود که انسان را به یاد نقش و نگارهای عباسی که در خرابه های سامره پیدا شده است، می اندازد. اما به جهت کتیبه هایی که با خط با خط خوش بر آنها نقش شده است، با آنها تفاوت دارد.

از گچ بری های ایرانی روزگار سلجوقیان آثاری بدست ما رسیده که اشکالی از انسان و حیوان را می نماید و از نظر هنری بسیار گرانبهاست.

از سوی دیگر کاوشگران در ساوه وری به نمونه هایی از تزیینات گچی رنگی و زیبا دست یافته اند که در یکی از آنها چهره شاه در میان جرگه درباریان نقاشی شده و در آن لوحه ای بنام سلطان سلجوقی، طغرل دوم به چشم می خورد.

بهترین گچ بری ها و تزیینات گچی در بناهای ایران اسلامی به قرن ۸ ه/۴/م بر می گردد که در آن زمان محراب های بسیاری از مسجدها از گچ ساخته می شد و دارای نقش های دقیقی بود که عناصر نوشته بر زیبایی و جذابیت آن می افزود.

یکی از مهم ترین و گرانبهاترین این محراب ها محراب الجاتیو در مسجد جامع اصفهان است که تاریخ ۷۱۰ ه/۱۳۱۰ و نام سازنده آن “بدر” را بر خود دارد.

هنرمندان ایرانی نقش هایی بر گچ می کندند و آنها را قالب نمی گرفتند، این کار در اندلس و برخی نواحی اسلامی دیگر به همین گونه بود، از همین رو آرایه های گچی ایرانی تهی از حالت ساختگی و ملال آور است که تزیینات گچی قالب ریزی شده در بیشتر موارد دارد. موضوع های تزیینی بر گرفته شده در گچ انواع گوناگون دارد؛ برخی دیگر نقش های هندسی کوچک مانند مثلث، هشت ضلعی، ستاره، لوزی و دایره کوچک است و برخی کتیبه هایی به خط کوفی است. از غنی ترین ساختمان ها دارای گچ بری، مسجد حیدریه در قزوین، ضریع علویان در همدان و مسجد جامع اصفهان و آرامگاه علی بن جعفر در قم است.

هنرمندان صنعتگر ایران در قرن های ۱۰ و ۱۲ هجری/۱۶ و ۱۸ میلادی به کاربرد تزیینات گچی در کاخ ها و خانه ها و رنگ آمیزی آنها با دقت و تنوع روی آوردند، به گونه ای که این نقش ها بسیار به نقاشی ها و صفحات تذهیب شده کتاب های خطی منسوب به آن دوره شباهت دارد.

آثار گران قدر معماری  نتیجه گرد آمدن و وحدت یافتن گروههای متعددی از هنرهای سنتی است. آنها به هنر بنایی افزوده می شوند و معماری غنی ما را شکل می بخشند در واقع هنرهای وابسته به معماری در هنر “مادر” یعنی معماری و بنایی سنتی تجلی می یابند. بسیاری از استاد کاران این هنرها در کنار معماران و بنایان سنتی هنر خود را به کمال رسانده اند و بسیار دگر تنها با یاری آنهاست که ثمره و نتیجه کارشان را عرضه می دارند. حذف معماری و بنای سنتی از معماری یعنی پاشیدگی و از هم گسیختگی سازمان منسجم و در هم تنیده استادکاری در عرصه های هنرهای سنتی.

هنرمندان استادکاران و معماران روزگاران ما که در عرصه فرهنگ این سرزمین نقش بسزا داشته اند، نامشان در ردیف استاد علی اکبر، استاد محمدرضا، استاد علیرضا عباسی، استاد حاج حسن معمار و ….برای همیشه به ثبت رسیده است.

تلاش هایی که در جهت احیای زندگی استاد کاری انجام گرفته است غالبا مرهون کارهای بزرگی است که به معماران سنتی واگذار کرده اند و آنها با دانش و معرفت تجربی خود مجمعی از هنرمندان برگزیده را متشکل و با هزینه های اندک آثار ارزشمندی را به یادگار گذاشته اند.

شواهد باستانشناسی نشان می دهند که تاریخچه گچ و گچ کاری و تاریخ ساخت گچ به پیش از ساختن خشت و پخت آن به صورت آجر می رسد. در قدیمی ترین بنای دنیا، یعنی اهرام ثلاثه مصر که قدمتی چهار هزار و پانصد ساله دارد، از گچ به عنوان ماده چسبنده مقاوم بعد از ازاره در بین سنگ ها و جهت کلاف سازی آنها استفاده شده است. یکی از کاربردهای ویژه گچ، اندود کردن دیوارها و سطوح داخلی ساختمان ها است و هنر گچبری، این آراستگی را به حد کمال و دلنوازی می رساند. از این رو می توان تاریخچه گچ و گچ کاری بسیار غنی برای تمدن ایران باستان هم متصور بود که به بررسی آن خواهیم پرداخت.

به کار بردن تزئینات گچی در تزیین دیوارها، روش معمول در شهر های ایران و عراق بوده است. اولین مردمی که در ایران به این کار دست زدند هخامنشیان و سپس ساسانیان بودند و اعراب در جریان فتوحات خویش، این هنر را از آنها فرا گرفتند. هنرمندان دوره اموی به طور وسیعی کاخ ها را با گچبری منقوش برجسته تزئین می نمودند. نمونه بسیاری از این گچبری ها در کاخ های «خربه? المفجر»، «الحیر الغربی» و «المنیه» به کار برده شده است که گچبری های کاخ المنیه به واسطه در بر داشتن عناصر آدمی و حیوانی در کنار تزئینات هندسی و گیاهی، اهمیت بیشتری دارد.

روش تزیینات گچی روی دیوارها، پس از به کار گیری خشت در بناها گسترش پیدا کرد و این روش در کاخ های شهر سامرا رواج یافت. پایین دیوارها با ازاره گچی به ارتفاع حدود ??? سانتی متر پوشانده می شد. این گونه تزیینات در دو قصر جوسق و بلکوارا به کار رفته است.

مجموعه تزیینات کاخ های سامرا در مرحله اول طبیعی هستند اما در دوره بعد عناصر تزیینی از طبیعت فاصله می گیرند. در سومین مرحله، زمینه تزیینات عمق چشمگیری می یابد که بهترین نمونه های آن در کاخ بلکوارا به چشم می خورد.

در این دوره، ابتکار پوشش سطح آن چنان کامل گردید که تقریبا تمام زمینه را می پوشاند و این امر که برای نخستین بار در هنر اسلامی رواج یافت، اوج ترقی روش های تزیینی به شمار می رود و پس از آن در دنیای اسلام منتشر شد و از مهم ترین ارکان هنر اسلامی گردید.

روش تزیینات گچی روی دیوارها از طریق حکومت طولونی از عراق به مصر انتقال یافت و نمونه هایی از آن در جامع طولون روی سطح داخلی و اطراف طاق ها و دور پنجره ها به کار برده شد.

هنرمندان دوره فاطمی، همچنان تحت تأثیر تزیینات هنر ساسانی (هنر رایج در دوره عباسی) بودند. تزیینات نقاشی گچی موجود در رواق قبله جامع الازهر از عناصر گیاهی که از روش تزیینات طولونی و عباسی اقتباس گردیده، تشکیل یافته است ولی اختلاف در طریقه استفاده از آنهاست. همچنین نمونه های زیبایی از خط کوفی مشجر در کتیبه موجود زیر سقف یافت می شود.

در دوره فاطمی اهمیت تزیینات خطی افزایش یافت و به کار گیری خط کوفی مشجر روی زمینه های برگدار اشکال گیاهی انتشار یافت.

در دوره ایلخانی، هنر گچبری به سرحد کمال مطلوب رسید. به وجود آمدن محراب های گسترده با انواع خطوط به ویژه گونه های مختلف کوفی، به کار گیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی طوماری و اسلیمی ماری در لا به لای کتیبه و اسپرهای خط با گل و برگ های پهن و نیز گودی و برجستگی نقوش، موجب تحولی عظیم و خلق شاهکارهای عظیم گچ بری در این دوران شد.

تزیینات گچی معمول در دوره سلجوقی، در عصر ایلخانی به تدریج رو به دگرگونی رفت و پر بودن و شلوغی تزیینات تبدیل به ویژگی گچبری این دوران شد.

از زیباترین نمونه این گونه تزیینات شلوغ، نقوش به کار رفته در مسجد حیدریه قزوین، جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه را می توان نام برد. روش های متنوع کنده کاری روی گچ و شلوغی عناصر تزیینی مختلف، در قرن هشتم جایگاهی خاص یافت. بهترین نمونه بیانگر این تحول، محراب اولجایتو در مسجد جامع اصفهان است.

در دوره ممالیک بحری، روش تزیین دیوار ها با نوار های گچی منقوش به عناصر نوشتنی، روی زمینه تزیینات گیاهی رایج گردید که نمونه آن در بالای پنجره مسجد «الظاهر بیبرس» مشاهده می شود. زیباترین نمونه های گچی مملوکی، در پنجره های گچی مشبک موجود در جامع دیده می شود که با اشکال هندسی همراه با شیشه های رنگین تزیین شده است. این پنجره ها را حاشیه هایی مزین به عناصر برگ و شاخه و نوشته های کوفی در بر گرفته است.

دوره تیموری، عصر به وجود آمدن رسمی بندی و کار بندی هایی از قالب های گچی مقرنس و قطار بندی های گچی ارزشمند است.

به طور کلی، در هنر گچ بری این دوران انواع خطوط کوفی مشجر، مزهر، معقد و مشبک و نیز خط های محقق، نسخ، ثلث، رقاع، تعلیق و نستعلیق و به خصوص از خط معقلی، استفاده فراوان شده است. از آثار فراوان این دوره می توان به مقرنس بندی های گچی ارزشمند سر در مسجد میدان کاشان، قطار بندی های گچی مدرسه خرگرد در خواف و خطوط گچ بری شده در بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام را نام برد.

در دوره صفوی، هنر گچ بری وارد روش های خاصی می شود. به طوری که زیباترین مقرنس بندی های گچی با عناصر گوناگون به خصوص مقرنس های طاس و نیم طاس همراه با نقوش گل و گیاه با انواع تیغه های گچی دالبری، زینت بخش کاخ های شاهی شده است.

در این میان می توان به پدیده های ارزشمند مقرنس قطار و کار بندی ها و یزدی بندی های گچی بسیار شگرف کاخ هشت بهشت، سر در بازار قیصریه اصفهان و به خصوص دالبر های تیغه منقوش از ظروف گوناگون همچون تنگ و سبو و مقرنس بندی های طاسه دار گچی در تالارهای شاه نشین و موسیقی کاخ عالی قاپو و نیز خط گچبری ثلث بسیار ارزشمند در صفه درویش مسجد جامع همین شهر اشاره کرد.

ضرورت استفاده و کاربرد گچ

گچ یکی از مصالح پرکاربرد در ساختمان سازی است. علت این امر را می توان علاوه بر خواص ویژه این کالا، ارزان و نیز در دسترس بودن آن دانست. گچها بر حسب روش تولید آن علاوه بر صنعت ساختمان، در صنایع مختلفی نظیر سرامیک سازی، شیشه سازی، کشاورزی، پزشکی و … کاربرد فراوان دارد. در ادامه به بررسی کاربرد گچ در صنایع مختلف خواهیم پرداخت.

• صنعت ساختمان: مهمترین استفاده انواع محصولات گچی در این صنعت است. از نظر مقدار مصرف حدود ۷۵% استفاده از گچها در صنایع ساختمانی برای اندود گچ و خاک ، سفیدکاری ، تهیه ملات و گچبری های تزئینی است. علت این امر را میتوان عدم انقباض حجمی گچ، قابلیت استفاده در سطوح وسیع بدون ترک خوردگی، ایجاد سطح نهایی صاف و یکنواخت و سهولت شکل گیری این کالا دانست. موارد دیگر مصرف گچ در ساختمان عبارتند از: صفحات پیش ساخته گچی برای استفاده در سقف و دیوار، پیاده کردن نقشه روی زمین، نگهداشتن مصالح به طور موقت در جای خود تا ریختن ملات در پشت آنها و … 

 

• صنعت سیمان: جهت افزایش زمان گیرش سیمان (دیرگیر کردن انواع سیمان)
• صنعت چینی سازی و سرامیک: تهیه قالب های گچی
• صنعت شیشه سازی: تنظیم ویسکوزیته شیشه مذاب (از نظر میزان اکسیژن حل شده در آن)
• صنعت ریخته گری: تهیه و تولید انواع قالب های صنعتی
• صنعت کشاورزی: تهیه کود شیمیایی و سم، بهینه سازی زمین های کشاورزی
• صنعت پزشکی: تولید انواع باند پزشکی، قالب دندان و رشد مخمرها
• صنعت کاغذسازی: شفاف کردن کاغذ

کاربرد گچ در صنایع مختلف ←