ملات گچ

روش تهیه و ساخت انواع ملات گچ ساختمانی

ملات گچ در اصطلاح و به طور عام به هر ملاتی گفته می‌شود که از مخلوط کردن گچ و آب تهیه می‌گردد. جهت ساخت انواع ملات گچ برای گچ کاری، باید گچ و آب را طبق دستورالعمل هایی که در ادامه ذکر شده، مخلوط کنیم.

باید بدانیم که برای تهیه ملات هر نوع گچ ساختمانی، نسبت ترکیب آب و گچ متفاوت است.

اصول ایمنی و حفاظت در ساختن انواع ملات‌های گچ

جدول نسبت ترکیب آب با گچ برای ساخت ملات گچ‌کاری

ملات گچ زنده و گچ کشته

ملات گچ

اگر در محلی از ساختمان احتیاج به ملاتی داشته باشیم که از ملات گچ و خاک زودگیرتر باشد از این ملات استفاده می‌نمایند و یا اگر رنگ سفید ملات برای ما مطرح باشد باز هم از ملات گچ استفاده می‌نمائیم، مانند سفید کاری اطاقها و همچنین در محل هایی که احتیاج به یک تکیه گاه موقت داشته باشیم و بخواهیم آجری را برای تکیه گاه نه چدان محکم به دیوار متصل نمائیم از این ملات استفاده می‌نمائیم.

گچ خاک آماده

معمولا” در برخی کارخانجات گچ، گچ و خاک آماده هم تولید میشود. اگر از کارخانه گچ و خاک آماده خرید کنید، نیازی به اضافه کردن مجدد خاک ندارد اما اگر گچ معمولی ساختمانی خرید کنید، به حدود نسبت ۸۰% گچ و ۲۰% خاک میتوانید اختلاط را انجام دهید. اما به هر نسبتی که خاک به گچ اضافه شود، میزان چسبندگی گچ کاهش می‌یابد.

برای ساخت ملات گچ خاک، گچ و خاک آماده را به نسبت های حجمی مساوی با اضافه نمودن آب بدست می آید. حدود ۳۰ ثانیه صبر میکنیم و حدود ۳۰ ثانیه آب و گچ را بطور همگن کاملا مخلوط میکنیم. پس از آن ما حدود ۴ تا ۵ دقیقه فرصت برای گچ کاری داریم.

خاک های مورد مصرف بنایی به طور کلی باید عاری از مواد مصرفی و یا آلی و یا گیاهی بوده و برای این نوع ملات و کاه کاهگل علاوه بر مشخصات فوق باید عاری از شن و ماسه نیز باشد.

این ملات که به نسبت یک حجم گچ و یک حجم خاک رس طبق دستور فوق ساخته می شود. روی سطوح داخلی بنا اعم از آجری، بلوک سیمانی، سنگی و بتن آرمه بکار می رود، این ملات باید بلافاصله پس از تهیه مصرف گردد و از بکار بردن ملات مانده و گرفته شده باید خودداری نمود. استادکار باید توانایی تهیه ملات را داشته باشد و از آن به نحو احسن استفاده نماید.

گچ و خاک از آن برای سقف های ضربی و شمشه گیری و اندود سقف و بدنه اتاق ها استفاده می شود.

گچ آماده

گچ آماده برای سفید کاری به کار می رود و به طریق زیر ساخته می‌شود.

مقداری آب در یک ظرف می ریزند و گرد گچ را به آن اضافه می کنند پس از اینکه تا سطح آی را گچ گرفت، با پنجه دست به هم می زنند و برای چند دقیقه ای آن را به حال خود می گذارند تا دانه های گچ خیس بخورد. در این موقع دوباره آن را به هم می زنند و مصرف می‌کنند.

گچ آماده که آن را گچ خیس خورده نیز می گویند دیرتر خود را می گیرد و به کار صاف و صیقل کردن می خورد. البته هر چه مقدار گچ که در آب می ریزند بیشتر باشد زودتر خود را می گیرد و هر چه مقدار ان کمتر باشد این کار دیرتر انجام می شود. این گچ را پرمایه یا کم مایه نیز می‌گویند.

گچ عسلی

گچی که سفت و سخت است که هم می تواند با رنگ‌های پودری موجود ترکیب شود (برای زمینه کاری) و هم اینکه قابلیت دمبر خوردن را داشته (در مقابل برش خوردن مقاوم بوده و خراشیده نشود) باشد. برای ساخت این گچ تقریبا ۵/۱ پیمانه آب و یک پیمانه گچ را با یکدیگر مخلوط می‌کنند. (البته بستگی به نوع گچ دارد). گچ عسلی گچی ورز گرفته همانند عسل می‌باشد.

گچ دستی

برای تهیه گچ دستی مقداری آب در ظرف می‌ریزند و گچ به آن اضافه می کنند تا سطح آب را به پوشاند و فوری آن را با آب به هم می‌زنند تا گچ دستی به دست آید. این گونه گچ برای کارهای فوری در ساختمان سازی به کار میرود.

از قبیل محکم کردن چهارچوب و سرتیر آهن ها و محکم کردن شمع های چوبی و نظایر آن.

گچ کشته

گچ کشته، گچی است دیرگیر که جهت سفیدکاری و آستر کشی بکار میرود. دلیل دیرگیر بودن این ملات این است که گچ کار فرصت استفاده از ملات را جهت سفید کاری داشته و در این فاصله ملات خشک نشود.

جهت ساختن این ملات باید گچ الک شده دانه ریز یا گچ میکرونیزه را داخل آب ریخت مدتی مالش داد تا کریستال های گچ فرصت تشکیل پیدا نکنند.

روش ساختن

یکی از مهم ترین مسایل در ساخت ملات باید مطابق گچ و گچ کشته و یا گچ و خاک آشنایی با اندازه مخلوط کردن مصالح مورد نیاز می‌باشد. بنابراین برای این کار باید مطابق جدول الف و ب با ویژگی های فیزیکی و شیمیایی مصالح آشنایی پیدا نمود.

هر قدر دانه های گچ ریزتر مرغوب تر بوده و برای کارهای ظریف تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطر بزرگترین دانه گچ مورد استفاده در کارهای ساختمانی نباید از ۰٫۶ میلیمتر بزرگتر باشد و نود درصد آن باید از ریزتر از ۰٫۱۵ میلیمتر بوده و ۹٫۵ درصد آن باید ریزتر از ۰٫۲ میلیمتر باشد.

ملات گچ و خاک (درصد مخلوط کردن گچ و خاک به نسبت پنجاه درصد از هر کدام می باشد. البته این نکته را نباید فراموش نمود که کیزان خاک رس بستگی به تندگیر بودن گچ مورد نیاز بستگی دارد. برای اینکه بتوان با ملات گچ کارکرد باید زمان گیرش ان به تاخیر افتد. افزودن خاک رس، خمیر آهک و افزودنی های دیگر مانند سریشم نجاری آن را کندگیر می‌کند.

ساختن ملات های گچ، با وسایل دستی مانند بیل، کمچه و ماله و حتی دست در روی زمین یا داخل ظروف ملات سازی آهنی (استامبولی) یا پلاستیکی و روی تخته ملات به مقادیر کم صورت می گیرد، همچنین ممکن است در ساختن ملات از وسایل مکانیکی استفاده کرد.

زمان اختلاط ملات، حداقل سه دقیقه و حداکثر ده دقیقه خواهد بود. بهترین روش اندازه گیری مواد، توزین آنهاست ولی این کار در کارگاه عملا با اشکالاتی مواجه می شود، استفاده از بیل و کمچه برای پیمانه کردن صحیح نیست و باید حتما از پیمانه ای با حجم معین استفاده کرد.

شناسایی اصول ساختن ملات

برای ساختن ملات گچ بعد از تعیین اجزاء تشکیل دهنده ملات گچ ساختمانی و مخلوط کردن آنها به شرح زیر ملات گچ تهیه می‌نمائیم.

ابتدا مقدار کمی آب در استامبولی (ظرف گچ سازی و یا حمل ملات) می ریزیم آنگاه دانه های گچ را که قبلا الک و مخلوط نموده ایم درون آن می پاشیم تا بدین وسیله کلیه دانه ها در مجاورت آب قرار گرفته و تر شوند، مقدار آب مورد نیاز که یک کیلوگرم پودر گچ احتیاج دارد تا ملات آماده شود از لحاظ تئوری ۰٫۲ لیتر است یعنی تقریبا ۲۰ درصد وزن گچ ولی عملا برای آنکه شکل پذیری بهتری در ملات گچ بوجود آید و کارگران بتوانند براحتی با آن کار کنند را داشته باشند باید به ملات گچ در حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد وزنش آب اضافه نمود.

لازم به یادآوری است که پس از خشک شدن پیدا می کند پر می شود. ملات گچ پس از خشک شدن سخت شده که پس از این مرحله ازدیاد حجمی در آن بوجود نمی آید. لذا همیشه جای قسمتی از آبهای تبخیر شده بصورت تارهای مویین در آن باقی خواهد ماند.

شناسایی اصول ساختن ملات گچ ساختمانی کشته

بدلیل زودگیر بودن گچ و با وجود آنکه ملات گچ ساختمانی کشته را بسیار کم درست می کنند (حداکثر باندازه یک استامبولی)نمی توان سطوح زیادی را با آن سفید کرده و کاملا صیقلی نمود. زیرا قبل از آنکه بتوانیم سطح گچ را با ماله پرداخت نمائیم تا سطح صافی بدست آید گچ سخت شده و حالت پلاستیک بودن خود را از دست می دهد (سخت شدن ملات گچ با خشک شدن آن اشتباه نشود) بدین لحاظ پس از آنکه روی گچ و خاک را با ملات گچ اندود نمودیم برای اینکه سطح صیقلی بدست آید، روی ان را باید گچ کشته کشید.

گچ کشته ملاتی است که هیچ وقت سخت نمی‌شود و تا قبل از خشک شدن حالت پلاستیسیته خود را از دست نمی‌دهد البته باید توجه داشت که ضخامت کشته حداکثر نباید از یک میلیمتر بیشتر باشد، زیرا در غیر این صورت پوسته شده و از سطح کار جدا می‌شود.

برای ساختن ملات کشته ابتدا گچ را از الک های با چشمه ۰٫۵ یا ۰٫۲۵ الک نموده آنگاه آن را مانند ملات معمولی گچ می‌سازند ولی بلافاصله پس از انکه دانه های گچ را داخل آب ریختند با دست ان را مالش داده و مانع ایجاد کریستال های لازم جهت سخت شدن می گردند و بدین طریق از ده تا دوازده دقیقه که ملات را مالش دادند این ملات قبل از خشک شدن سخت نمی‌شود و به آن در اصطلاح بنایی گچ کشته می‌گویند. ملات کشته بعلت آنکه سخت نمی‌شود به کارگران گچکار فرصت می‌دهد تا سطوح وسیعی را به وسیله آن با ماله کاملا صیقلی نمایند.

اندود ملات گچ ساختمانی

به انگلیسی: Gypsum Mortar

بیشترین کاربرد گچ در کشور ما به صورت اندود و ملات است که انواع آنها در مبحث «ملاتها و اندودها» شرح داده خواهند شد. در این قسمت فقط به ذکر چند نکته کاربردی در استفاده از ملات و اندود اکتفا خواهیم کرد.

• برای تهیه ملات گچ، پس از ریختن گچ به داخل آب، حدود ۲ دقیقه صبر کنید (بسته به نوع گچ متفاوت است). اگر همزدن را زود شروع کنید، گچ تبدیل به یک توده کلوخی می شود که نرم کردن آن مشکل خواهد بود.
• هرچه میزان آب بیشتر باشد، گچ دیرگیرتر شده ولی مقاومت ملات سخت شده آن کاهش می‌یابد.
• اگر از آب گرم استفاده شود، گچ سریعتر می گیرد. (البته تأثیرات آب گرم خیلی کم است.)
• اگر میزان گچی که در ملات استفاده می شود از میزان متعارف آن (نسبت آب به گچ = ۰٫۶) کمتر باشد، گچ پس از خشک شدن ترک می خورد.
• اگر بخواهیم گچ را به کلفتی زیاد و حدود ۷ تا ۸ سانتیمتر به کار ببریم، باید آن را در دو نوبت به ضخامت ۳ الی ۴ سانتیمتر اجرا کنیم. به طوری که لایه دوم ملات گچ باید پس از خشک شدن کامل لایه اول اعمال شود. در غیر این صورت هنگامی که لایه اول خشک می شود و آب آن تبخیر میشود، چون این بخار آب جایی برای خروج ندارد بنابراین باعث ایجاد ترک در لایه دوم (لایه رویی) می شود تا بتواند خارج شود.
• اگر در دماهای زیر ۵ درجه سانتیگراد ملات گچ یا اندود گچ را به کار ببریم، در آن ترک ایجاد می‌شود.
• اگر سه مورد اخیر هنگام استفاده از ملاتها و اندودهای گچی رعایت نشوند، ترک های ایجاد شده در گچ عمودی یا افقی خواهند بود. ترک های ۴۵ درجه اغلب ترک های سازه ای بوده و ناشی از نشست های ساختمان و یا عوامل دیگر بجز ملات گچ  می‌باشند.